«Ψάχνοντας για πετρέλαια» - Mοναδικές στιγμές από τα πρώτα χρόνια των ερευνών στην Ελλάδα μέσα από λόγια και φωτογραφίες των πρωταγωνιστών
H έρευνα υδρογονανθράκων (πετρέλαιο και ΦΑ) είναι μια χρονοβόρα, περίπλοκη και δαπανηρή διαδικασία που εκτελείται από εξειδικευμένες διεπιστημονικές ομάδες. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι μοιάζει με ορχήστρα που απαρτίζεται από πολλούς μουσικούς που παίζουν διαφορετικά όργανα.
Μιλώντας για τη δική μας χώρα, κάποιοι επαγγελματίες έχουν διανύσει μια πορεία ετών στο κυνήγι αυτού του θησαυρού και γνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες του Ελλαδικού χώρου. Σήμερα, μισό αιώνα μετά την ίδρυση των εταιριών ΔΕΠ (Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου)& ΔΕΠ-ΕΚΥ(Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου-Έρευνα και Εκμετάλλευση Υδρογονανθράκων), αναπολούν τις πρώτες ‘μέρες’ αυτού του εθνικού εγχειρήματος.
Τι γνωρίζουν οι πολίτες
Είναι γεγονός ότι το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την έρευνα Υ/Α δεν απασχολεί τον πολύ κόσμο. Αυτό που τραβάει το ενδιαφέρον είναι όταν κάποια γεγονότα βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Υπήρξαν περίοδοι στο παρελθόν που οι τοπικές κοινωνίες χαιρέτιζαν τις έρευνες και περίμεναν τα θετικά αποτελέσματα ως ‘μάνα εξ ουρανού’. Αργότερα, ο ενθουσιασμός παραχώρησε τη θέση του σε εκδηλώσεις ανησυχίας για τυχόν περιβαλλοντικές αστοχίες ή και για ιδιοτελείς ή πολιτικούς λόγους.
Τα τελευταία χρόνια τα ‘ινία’ της ενημέρωσης πήραν κάποιοι εγχώριοι τηλε–σεΐχηδες, με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, διεκδικώντας μια θέση για τον εαυτό τους στον αστερισμό των προβλέψεων. Ίσως θεωρούν ότι, ακόμη και αν οι προβλέψεις τους δεν επαληθευτούν, θα έχουν κερδίσει λίγα λεπτά τηλεθέασης!
Αλλά και στην περίπτωση που επαληθευτούν σε βάθος χρόνου, το παιχνίδι θα έχει παιχτεί και θα έχει κριθεί αλλού: στο πεδίο (στεριά ή θάλασσα), στα εργαστήρια γεωφυσικής, στις αίθουσες συσκέψεων, στα γεωτρύπανα και στις δοκιμές παραγωγής. Τότε άλλοι θα είναι οι πραγματικοί πρωταγωνιστές!
Στην έρευνα πετρελαίου δεν χωράει τηλε-ανάλυση. Το «θα ξυπνήσουμε ένα πρωί και θα κολυμπάμε στα ‘x’ εκατομμύρια βαρέλια» μου θυμίζει το «θα έρθουμε ξαφνικά μια νύχτα» του Ερντογάν.
Από τη θεωρία στην πράξη
Μια μεγάλη γκάμα ειδικών επιστημόνων (γεωφυσικών, γεωχημικών, γεωλόγων, τοπογράφων μηχανικών, μηχανικών γεωτρήσεων και οικονομολόγων)
- εντοπίζοντας πιθανές περιοχές πετρελαϊκού ενδιαφέροντος
- κάνοντας δειγματοληψίες πετρωμάτων, γεωλογικές χαρτογραφήσεις, σεισμικές καταγραφές και γεωχημικές αναλύσεις,
- χρησιμοποιώντας προγράμματα επεξεργασίας και ερμηνείας σεισμικών δεδομένων σε υπερσύγχρονους υπολογιστές,
επιστρατεύονται προκειμένου να μειωθεί η αβεβαιότητα (ανάλυση ρίσκου) και απαντηθούν ερωτήματα όπως:
- πόσο πετρέλαιο ή ΦΑ μπορεί να περιέχει κάποια δομή;
- πόσο από αυτό μπορεί να ανακτηθεί;
- υπάρχουν υποδομές σχετικά κοντά για να μπορεί να αξιοποιηθεί εμπορικά εφόσον παραχθεί σε ικανοποιητικές ποσότητες;
Στις μέρες μας δεν προχωράει κανείς σε γεώτρηση χωρίς επιστημονικά ‘πειστήρια’.
Και αυτό γιατί μια ερευνητική γεώτρηση μεσαίου βάθους στην ξηρά μπορεί να κοστίζει 20-30 εκατομμύρια δολάρια, με πολλαπλάσιο κόστος στη θάλασσα. Σε περιοχές μεγάλου βάθους, όπως αυτές δυτικά της Κρήτης, μπορεί να φτάσει στα 100 εκατομμύρια δολάρια.
Χωρίς λοιπόν να ρισκάρουν τα δικά τους χρήματα κάποιοι, ‘έξω απ’ το χορό’, μιλάνε για τεράστια κοιτάσματα πριν αποφανθεί η έρευνα Υ/Α και φυσικά οι γεωτρήσεις. Την ίδια στιγμή οι ίδιοι οι συμμετέχοντες αποφεύγουν τα φώτα της δημοσιότητας έως ότου υπάρξουν απτά αποτελέσματα. Ενίοτε, ένας εξουσιοδοτημένος εκπρόσωπος μπορεί να κάνει μια ενημέρωση αν χρειαστεί.
Κάποιοι επιστήμονες, με πορεία ζωής στην έρευνα, δεν βγήκαν ποτέ στις τηλεοράσεις να διαλαλήσουν πόσο αισιόδοξοι ή προβληματισμένοι υπήρξαν κατά καιρούς ή τι προβλέπουν. Με ειδικές σπουδές και ‘περγαμηνές’ όλοι τους, φερέλπιδες νέοι όταν ξεκίνησαν μαζί με τις ΔΕΠ&ΔΕΠ-ΕΚΥ, ονειρευόταν ότι μια μέρα θα ζήσουν σπουδαίες ανακαλύψεις και θα συμβάλουν στην ανάπτυξη της χώρας. Στις συναντήσεις τους σήμερα συζητούν και αναλύουν, με βάση την εμπειρία τους, τις Ενεργειακές εξελίξεις.
Τα πρώτα χρόνια των ερευνών στην Ελλάδα
Ενδιαφέρουσες ιστορίες με περιπέτειες στην ύπαιθρο όπως δυσκολίες πρόσβασης των ειδικών συνεργείων σε δύσβατα μέρη, αντίξοες καιρικές συνθήκες, οι πρώτοι εξοπλισμοί, γεωτρήσεις, τοπικές κοινωνίες, προσωπικές θυσίες ξαναέρχονται στο προσκήνιο.
Μπορεί οι ιστορίες αυτές να μην είναι τόσο ευφάνταστες όσο εκείνες του Ιουλίου Βερν, γεγονός παραμένει εντούτοις ότι διανύθηκαν πολλές δεκάδες ‘λεύγες’ σαρώνοντας τη θάλασσα και τη στεριά και μάλιστα σε εποχές που η τεχνολογία του πετρελαίου δεν είχε φτάσει στα σημερινά επίπεδα. Επιπλέον, μια νεοσύστατη εταιρία δεν διέθετε από την πρώτη στιγμή όλα τα σεισμικά, διαγνωστικά και γεωτρητικά ‘εργαλεία’. Συχνά οι τεχνικοί αναγκαζόταν να κάνουν δικές τους πατέντες αυτοσχεδιάζοντας για να βρουν λύσεις και να προχωρήσει κάποιο έργο. Την ίδια στιγμή ο ‘μαέστρος’ μπορεί να πίεζε για το βέλτιστο αποτέλεσμα, δηλαδή για μια πετυχημένη γεώτρηση, ανυπομονώντας να φωνάξει ‘εύρηκα, εύρηκα!’, ενώ τα μέλη της ορχήστρας πάλευαν ακόμη να ρυθμίσουν τα όργανά τους.
Ήταν ένα ταξίδι γεμάτο περιπέτειες. Και αυτό γιατί υπήρξαν φορές που ενώ το ‘καράβι’ πλησίαζε στην ‘Ιθάκη’, ξαφνικές τρικυμίες το απομάκρυναν από τον προορισμό του. Άλλοτε πάλι μεσολάβησαν διαστήματα κυβερνο-αδράνειας αλλά και περίοδοι που η έρευνα προχώρησε κανονικά και η χώρα έφτασε πολύ κοντά στο να ξεκλειδώσει τον γρίφο του πετρελαίου.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ
Κάποιοι ειδικοί επιστήμονες που συνέβαλαν στις πρώτες έρευνες καταθέτουν τη δική τους οπτική για το εγχείρημα της μικρής μας χώρας.
Δρ Κωνσταντίνος Νικολάου - Έρευνες Υδρογονανθράκων και Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου ΑΕ: Κάπως έτσι ξεκινήσαμε…
Ιούλιος 1974. Η χούντα έπεσε. Η μεταπολίτευση ερχόταν. Και μαζί της ερχόταν και η μεγαλύτερη προσπάθεια του Ελληνικού Δημοσίου να ερευνήσει το υπέδαφος της χώρας και να ανακαλύψει υδρογονάνθρακες. Είχαν προηγηθεί οι ανακαλύψεις των κοιτασμάτων Πρίνου, Νότιας Καβάλας από την κοινοπραξία των ξένων εταιριών στο Θρακικό Πέλαγος.
Με επικεφαλής τον αείμνηστο καθηγητή του ΕΜΠ Κυριακούλη Ζάχο, το 1975 ιδρύθηκε η Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου ΑΕ (ΔΕΠ). Μέχρι το 1976 στελεχώθηκε με επιστημονικό και εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό από κάθε γωνιά του πλανήτη. Γνώρισμά τους η κατάρτιση, η ειδίκευση, το μεράκι και οι κοινές ελληνικές ρίζες. Από τους πρώτους και ο ίδιος.
Σύμβουλος και καθοδηγητής της προσπάθειας το Γαλλικό Ινστιτούτο Πετρελαίου (IFP, μετέπειτα BEICIP). ‘Ελλάς-Γαλλία -Συμμαχία’ από τότε. Χαρακτηριστικό της πρώτης πενταετίας η εντατική δουλειά, το απαιτητικό περιβάλλον, η ομαδική εργασία και αλληλεγγύη. Οι απασχολούμενοι στην προσπάθεια, μέχρι και το 1981 δεν ξεπέρασαν τους 80! Παρόντες σε πολλά μέτωπα, χειμώνα-καλοκαίρι, στα γεωτρύπανα στην ύπαιθρο, στο γραφείο. Παντού! Στο τέλος του 1976 είχαν ολοκληρωθεί οι σεισμικές έρευνες στις κύριες λεκάνες της ανατολικής και δυτικής Ελλάδας. Πριν τελειώσει το 1976 η πρώτη γεώτρηση στον Νέστο ήταν πραγματικότητα, με ενδείξεις αερίου. Η δεύτερη ήταν γεώτρηση αερίου. Ταυτόχρονα άνοιξε η περιοχή ΒΔ Πελοποννήσου, με τρεις χερσαίες ανακαλύψεις ΦΑ στο Κατάκολο. Η θαλάσσια περιοχή του Ιονίου μπήκε στον χορό το 1978 για να κορυφωθεί το 1981 με την ανακάλυψη του κοιτάσματος Δυτικού Κατακόλου.
Μέσα σε πέντε χρόνια έγιναν δεκάδες χιλιάδες σεισμικών χιλιομέτρων και το 63% των χερσαίων και θαλάσσιων γεωτρήσεων που έγιναν στην Ελλάδα, μετά την μεταπολίτευση, εξαιρουμένου του Θρακικού Πελάγους. Πότε και πως έγινε ο σχεδιασμός, πότε και πως κλείστηκαν οι συμβάσεις με τους εργολάβους, πότε και πως εκτελέστηκαν οι εργασίες το ξέρουν οι λιγοστοί παρόντες στην προσπάθεια. Για εμένα ήταν το μεγαλύτερο σχολείο αφού είχα την τύχη να έχω διευθυντή και δάσκαλο τον αείμνηστο Διονύσιο Μονόπωλη.
Το 1982 όλα είχαν αλλάξει. Η νέα διακυβέρνηση ανακοινώνει και εφαρμόζει την δική της πολιτική κατεύθυνση και φιλοσοφία. Η ΔΕΠ εξοπλίζεται με γεωφυσικά συνεργεία και γεωτρύπανα, με αθρόες νέες προσλήψεις για να τα λειτουργήσουν. Ξαφνικά οι αρχικά 80 έγιναν 300 και βάλε. Οι Γάλλοι Σύμβουλοι έφυγαν και ήρθαν Ρουμάνοι. Το 1986-87 άλλαξε και η ίδια η εταιρία. Η ΔΕΠ-ΑΕ μετεξελίχθηκε σε μητρική εταιρία Ομίλου, με διυλιστήρια, εταιρίες εμπορίας, πρατήρια. Τότε ιδρύθηκε η ΔΕΠ-ΕΚΥ-ΑΕ για τις έρευνες. Ήταν σαν η κόρη να γέννησε τη μάνα! Ακόμα δεν κατάλαβα τι σήμαινε το ΕΚΥ πίσω από την ΔΕΠ. Παραθέτω κάποιες φωτογραφίες από το παρελθόν.
Γιώργος Στιλογιάννης, Γεωφυσικός
1976 -1977: Ξεκίνησε το πρώτο χερσαίο συνεργείο σεισμικών (Texas Instruments), με επικεφαλής (party chief) τον Clive, έναν Άγγλο της Νορβηγικής Geco ο οποίος προηγουμένως είχε δουλέψει στη ζούγκλα της Μπούρμα (σημερινή Μυανμάρ). Με τον ενθουσιασμό του εμπνέει το νεανικό προσωπικό της νεοσύστατης ΔΕΠ-ΕΚΥ. Τον ακολουθούμε σε δύσκολες συνθήκες και ατελείωτα ωράρια σαρώνοντας τη λεκάνη του Νέστου. Που και που βοηθάει και ο στρατός, αφού το έργο θεωρήθηκε εθνικής σημασίας.
Απρόοπτα υπήρξαν πολλά, όπως όταν η ομάδα των γεωφυσικών ανοιχτήκαμε με βάρκα μέσα στη λίμνη Βιστωνίδα για τις ανάγκες του έργου. Επιστρέφοντας νύχτα η βάρκα περικυκλώθηκε από πυκνή ομίχλη. Καταφέραμε να βγούμε στη στεριά ακολουθώντας το καλώδιο που μετέφερε τα σήματα στην καμπίνα. Στην ίδια λεκάνη, όταν χρειάστηκε να επεκτείνουμε τις καταγραφές προς τη θάλασσα, μισός μέσα στο νερό τραβούσα τη μια άκρη της βάρκας ενώ ο Clive άπλωνε το καλώδιο. Όταν ο καθηγητής-Δ/νων Σύμβουλος Ζάχος μας επισκέφτηκε το 1977 εξέφρασε το θαυμασμό του λέγοντας πόσο θα ήθελε να δουλεύει μαζί μας. Και όταν ήρθε η ώρα να φύγουν οι ξένοι βεβαίωσαν την εταιρία ότι είμαστε πανέτοιμοι να αναλάβουμε μόνοι μας τα ηνία.
Έτσι, ανέλαβα καθήκοντα προϊσταμένου και συνεχίσαμε μόνοι μας τις καταγραφές, αρχικά στη λεκάνη της Αλεξάνδρειας.
Εκεί είχαμε να αντιμετωπίσουμε τις λάσπες και τα κουνούπια. Καταλασπωμένος έφτασε μέχρι την καμπίνα και ο καθηγητής σεισμολογίας Β.Παπαζάχος όταν ήρθε από τη Θεσσαλονίκη να δει πως δουλεύει ένα σεισμικό συνεργείο δυναμίτη. «Αυτό είναι πραγματικό field work!» είπε ενθουσιασμένος. Εξίσου ενθουσιασμένοι ήταν και οι πολίτες της Β.Ελλάδας με την ιδέα ότι μπορεί να βρεθεί πετρέλαιο στην περιοχή τους. Μας καλοδεχόταν και μας παρείχαν διευκολύνσεις όσες φορές χρειάστηκε να περάσουμε μέσα από τα χωράφια τους. Το αντίστοιχο ‘καλωσόρισμα’ στην Πελοπόννησο ήταν με το αζημίωτο καθώς οι κάτοικοι έσπευδαν να εγείρουν αξιώσεις για αποζημιώσεις..
Φαίδων Μαρνέλης, Δρ. Τεκτονικής Γεωλογίας
Θυμάμαι, αρχές δεκαετίας του 80, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα αναγνωριστικών γεωτρήσεων στην Ήπειρο. Οι εργασίες της πρώτης γεώτρησης άρχισαν, οι μέρες περνούσαν και περιμέναμε με αγωνία να κάνουμε τη σύγκριση μεταξύ των πετρωμάτων που έκοβε το τρυπάνι και αυτών που είχαν προβλεφθεί από τις γεωλογικές και γεωφυσικές μελέτες.
Στη διάρκεια της διάτρησης άλλοτε απογοητεύσεις και άλλοτε ενθουσιασμοί μας κυρίευαν, ανάλογα με τα αποτελέσματα. Και βέβαια, η μεγάλη απογοήτευση ήρθε με την απόφαση να σταματήσει και να εγκαταλειφθεί η γεώτρηση ως άστοχη λόγω της πολύπλοκης γεωλογικής δομής της Ηπείρου (Ζώνη πτυχώσεων - επωθήσεων). Η δομή αυτή, που δίνει το μοναδικό μορφολογικό ανάγλυφο της Ηπείρου, δεν ήταν εύκολο να αποκαλυφθεί και να προβλεφθεί σε βάθος μερικών χιλιομέτρων. Ούτε οι επόμενες δυο γεωτρήσεις βοήθησαν.
Μετά από κάποια χρόνια, χάρις στις νεότερες τεχνολογίες των σεισμικών καταγραφών, προσδιορίστηκαν νέοι στόχοι σε μεγαλύτερα βάθη και άρχισε νέος κύκλος ερευνών. Νέες απογοητεύσεις εναλλασσόταν με στιγμές ενθουσιασμού όταν επιβεβαιωνόταν οι προβλέψεις. Στο τέλος όμως, κάποια τεχνικά προβλήματα κατέστησαν αδύνατη τη συνέχιση μιας γεώτρησης μέχρι το προβλεπόμενο βάθος. Απογοήτευση για άλλη μια φορά καθώς δεν βρέθηκαν τα στοιχεία που θα βοηθούσαν στην καλλίτερη κατανόηση της γεωλογικής δομής της Ηπείρου.
Μετά από χρόνια, το 2008, ένα σημαντικό διεθνές συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο, με θέμα «Έρευνα σε ζώνες πτυχώσεων - επωθήσεων». Εκεί παρουσιάστηκαν όλες οι σύγχρονες αντιλήψεις σχετικά με την έρευνα υδρογονανθράκων σε περιοχές ανάλογης γεωλογίας με της Ηπείρου και σχολιάστηκαν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εταιρίες. Ο γεωλόγος Keith Bradey αναφερόμενος στην «πτυχωσιγενή ζώνη Παπούα-Νέα Γουινέα», όπου είχαν εκτελεστεί πολλές γεωτρήσεις και είχε ανακαλυφθεί κοίτασμα, σχολίαζε: «Ακόμη κι αν έχουμε κατανοήσει καλύτερα τη γεωλογία της περιοχής, κάθε νέα γεώτρηση αποτίμησης του δυναμικού υδρογονανθράκων είναι τελικά ερευνητική καθώς συχνά τα αποτελέσματα μας εκπλήσσουν. Γι’ αυτό το λόγο η ζώνη αυτή είναι γνωστή ως "Γη του απρόσμενου"».
Νίκος Ρηγάκης, Δρ. Γεωλόγος - Γεωχημικός: Διαρροή Υδρόθειου στη θαλάσσια γεώτρηση Δυτικό Κατάκολο-1Α
Σεπτέμβριος του 1981. Νέος γεωλόγος τότε, δεν είχα καν συμπληρώσει τον πρώτο χρόνο στη ΔΕΠ-ΕΚΥ. Με έναν ακόμη συνάδελφο, είχαμε επιφορτιστεί να παρακολουθούμε, ανά δεκαπενθήμερο εναλλάξ, την εξέλιξη μιας θαλάσσιας γεώτρησης (Δ.ΚΑ-1Α) ανοιχτά του Κατακόλου.
Η γεώτρηση αυτή ήταν η δεύτερηστην ίδια δομή, έπειτα από τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα της πρώτης (Δ.ΚΑ-1), που είχε εντοπίσει πετρέλαιο σε βάθος 2.550 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Αποφασίστηκε λοιπόν η δεύτερη αυτή γεώτρηση να γίνει από την ίδια θέση, απλά με απόκλιση (κλίση) έτσι ώστε να τρυπηθεί η κορυφή της δομής και να διαπιστωθεί τόσο το συνολικό της πάχος όσο και το περιεχόμενο της στήλης υδρογονανθράκων.
Έτυχε στη δική μου βάρδια να τρυπήσουμε τους ασβεστόλιθους που είναι το αποθηκευτικό πέτρωμα που εμπεριέχει τους υδρογονάνθρακες στην συγκεκριμένη δομή. Δεν γνωρίζαμε όμως, αλλά ήταν και αδύνατο να προβλεφθεί, ότι μαζί με τους υδρογονάνθρακες θα συναντούσαμε και σημαντικές ποσότητες υδρόθειου. Το αέριο αυτό είναι πολύ επικίνδυνο: μέχρι τα 10ppm (μέρη ανά εκατομμύριο) μυρίζει απλά σαν κλούβιο αυγό και μπορεί να το εντοπίσει κανείς. Σε μεγαλύτερες όμως συγκεντρώσεις προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα ενώ, αν ξεπεράσει τα 50 ppm, μπορεί να επιφέρει ακόμη και το θάνατο.
Έτσι ξαφνιαστήκαμε όταν ήχησαν οι σειρήνες πέντε η ώρα το πρωί ενώ κοιμόμασταν ακόμη, τουλάχιστον όσοι δεν εμπλεκόμασταν άμεσα στις διατρητικές εργασίες. Ήταν μακράν το πιο τρομακτικό ξύπνημα στη ζωή μου. Βρισκόμουν εγκλωβισμένος σε ένα πλοίο, χωρίς άμεση δίοδο διαφυγής, άκουγα τις σειρήνες και αναρωτιόμουν «θα αντιμετωπίσουν την κατάσταση οι υπεύθυνοι μηχανικοί ή θα πεθάνουμε σαν τα ποντίκια στο πλοίο»;
Γνωρίζαμε για την προηγούμενη διαρροή υδρόθειου που είχε συμβεί δύο χρόνια νωρίτερα, το 1979, σε μία γεώτρηση κοντά στο χωριό Μυρτιά της Ηλείας. Τότε ήταν ακόμη πιο επικίνδυνη η κατάσταση για “blow out” (έξοδος μεγάλων ποσοτήτων αερίων). Σε χερσαία γεώτρηση όμως, εύκολα μπορεί να διαφύγει κανείς. Έτσι, αφού εκκενώθηκε το χωριό, η κατάσταση αντιμετωπίστηκε με επιτυχία, η διαρροή σταμάτησε και η γεώτρηση συνεχίστηκε κανονικά. Μάλιστα η εταιρία έδωσε bonus σε όλους τους εμπλεκόμενους αλλά, όπως συχνά συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, πήραν bonus και εργαζόμενοι που βρίσκονταν στην Αθήνα, που ούτε συμμετείχαν στην αντιμετώπιση του προβλήματος, ούτε εξέθεσαν εαυτόν σε κίνδυνο.
Στη δική μας περίπτωση η διαρροή αερίων, το λεγόμενο “kick” (έξοδος ποσοτήτων αερίων σε ελεγχόμενη κατάσταση), ήταν περιορισμένη. Η συγκέντρωση υδρόθειου στον αέρα δεν ξεπέρασε τα ανώτερα επιτρεπτά όρια οπότε δεν χρειάστηκε να απομακρυνθεί κανείς από το πλοίο ενώ η γεώτρηση συνεχίστηκε κανονικά.
Μας έμεινε μόνο η τρομάρα από τη σειρήνα που μας ξύπνησε αξημέρωτα και η αγωνία για την έκβαση της κατάστασης.
Στέφανος Ξενόπουλος, Χημικός Μηχανικός: Reservoir Engineer (M.Sc), μέλος ΔΣ της ΕΔΕΥ (2015-2020)
Ξεκινώντας μια γεώτρηση εκείνα τα χρόνια (δεκαετία 1980) σε μια καινούργια περιοχή, με ελάχιστα ή ελλιπή στοιχεία, το αποτέλεσμα της δοκιμής παραγωγής ήταν απρόβλεπτο. Η αγωνία για το τι θα φτάσει στην επιφάνεια ήταν σαν να περίμενες μια γέννα την εποχή που δεν είχαν ακόμη καθιερωθεί οι υπέρηχοι.
Από τις πρώτες δυνατές εμπειρίες μου στο πεδίο, ήταν το 1982 στο Κατάκολο. Το άγχος μου είχε χτυπήσει κόκκινο για το πότε χρονικά θα γίνουν οι δοκιμές παραγωγής καθώς δεν ήθελα να συμπέσουν με τον γάμο μου και να χάσω το θαλάσσιο γεωτρητικό πρόγραμμα. Για καλή μου τύχη τα πρόλαβα όλα!
Έτσι βρέθηκα πάνω στο μισθωμένο Δανέζικο drill ship ‘Dan Baron’ της εταιρίας Lauritzen. Η οριακή αυτή ανακάλυψη προβλήθηκε από τα μέσα. Υπήρχε διάχυτος ενθουσιασμός, φωτογραφίες, προσδοκίες για ανάπτυξη. Θυμάμαι, έδωσαν και ένα γυάλινο μπουκάλι με πετρέλαιο από τη γεώτρηση στον τότε υπουργό Ενέργειας και Φυσικών Πόρων Β.Κουλουμπή.
Στις πρώτες μας χερσαίες γεωτρήσεις πολλές δοκιμές γινόταν κυριολεκτικά εκ των ενόντων, χωρίς να έχουμε στη διάθεσή μας το πλήρες σετ εξοπλισμού και τους αντίστοιχους χειριστές. Φυσικά γινόταν επαλήθευση με διάφορες μεθόδους. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των παροχών ΦΑ υπήρχε βοήθεια από ΕΛΔΑ, ΙΓΜΕ για χημικές αναλύσεις των ρευστών που έφταναν στην επιφάνεια.
Απρόβλεπτη ήταν τόσο η διάρκεια των δοκιμών όσο και η παραμονή μας στο πεδίο. Θυμάμαι στην Επανομή (1988) να φτάνω εκεί στο τέλος Νοεμβρίου για 5-10 ημέρες, και τελικά να επιστρέφω στην Αθήνα αρχές Ιανουαρίου (1989), μετά και τα θετικά αποτελέσματα της γεώτρησης. Οι καθυστερήσεις είχαν να κάνουν με πολλά απρόοπτα και δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε πριν φτάσουμε στο καθαυτό στάδιο της δοκιμής παραγωγής. Ήδη από το 1987 είχαμε αποκτήσει δικό μας χερσαίο γεωτρύπανο και πλέον δεν χρειαζόταν να μισθώνουμε. Με αυτό κάναμε τότε 4 γεωτρήσεις στην Κασσάνδρα και 4 στην Επανομή.
Η φωτογραφία με τους συναδέλφους Στεργίδη και Συντριβάνη αποτυπώνει την ανακούφισή μας όταν στο στάδιο της δοκιμής παραγωγής είδαμε το ΦΑ να φτάνει στην επιφάνεια σε καλές παροχές. Μάλιστα η φωτογραφία φωτίζεται από το ΦΑ, αφού η δοκιμή συνεχίστηκε και μετά τη δύση του ηλίου.
Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που έζησα αυτές τις συναρπαστικές εμπειρίες. Από τη μια στιγμή στην άλλη, βρισκόσουν στην άλλη άκρη της Ελλάδας, έτοιμος για μια ακόμη κοπιώδη και αγωνιώδη προσπάθεια, νέο ξεκίνημα, νέες προκλήσεις. Τα ακανόνιστα ωράρια πρόσθεταν αρκετή κούραση αλλά, ως νέοι τότε, την αψηφούσαμε.
Λεόντιος Πορτοκαλάκης, Τοπογράφος Μηχανικός
‘Όταν για πρώτη φορά (1982) ένα ελικόπτερο με μετέφερε πάνω στο θαλάσσιο γεωτρύπανο στο Κατάκολο, βλέποντας το μεγάλο του μέγεθος, τον τεράστιο εξοπλισμό του και το πλήθος των ανθρώπων που εργαζόταν εκεί, ο νους μου πήγε χωρίς να το θέλω στο παραμύθι «Η Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων» που διάβαζα μικρός.
Σύντομα, η έκπληξη και ο θαυμασμός της πρώτης στιγμής, έδωσαν τη θέση τους σε μια συγκροτημένη σκέψη και στον σκοπό για τον οποίο η τύχη και η επιμονή μου με έφερε μπροστά σε αυτό το τεχνολογικό θαύμα.
Αρχικά ήθελα να μάθω πως γίνεται η πλοήγηση του τεράστιου σκάφους και πως σταθεροποιείται στη θέση της γεώτρησης. Αγωνιούσα να αποκτήσω τεχνογνωσία που θα μας επέτρεπε να απεξαρτηθούμε από την ξένη εταιρία (contractor) και τις υπέρογκες αμοιβές.
Η δίψα για μάθηση με έκανε να ξεχνώ την ώρα του μεσημεριανού φαγητού, ακόμα και την ανάγκη για βραδυνό ύπνο. Δίπλα στον ξένο σύμβουλο, παρακολουθούσα και κατέγραφα με τους συνεργάτες μου σε ημερολόγιο όλη την μεθοδολογία, τον χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό μέχρι του σημείου να γινόμαστε ενοχλητικοί με τις ερωτήσεις μας. Τα βράδια, μετά τα μεσάνυκτα, όταν όλη η βάρδια κοιμόταν, εμείς σηκωνόμασταν και ανοίγαμε την πολύτιμη βιβλιογραφία που μετέφεραν μαζί τους οι ξένοι. Μελετούσαμε, γ βγάζαμε φωτοτυπίες και μπαίναμε προοδευτικά στο νόημα.
Από τις πρώτες διαπιστώσεις φάνηκε ότι διαθέταμε το γνωστικό υπόβαθρο. Μας έλλειπε μόνο η εφαρμοσμένη μεθοδολογία και ο εξοπλισμός.
Θυμάμαι τον ενθουσιασμό μου όταν στα επόμενα χρόνια κάναμε τις πρώτες αγορές αυτού του εξοπλισμού, ατελείωτες δοκιμές και εκπαίδευση του προσωπικού φτάνοντας στην πλοήγηση ενός θαλάσσιου γεωτρυπάνου! Μόνοι μας, με πείσμα και κέφι, με αντίπαλο τον εαυτό μας αλλά και την συντροφιά ενός μαγικού μεθυστικού κρασιού που κυλούσε στις φλέβες μας, που μας οδηγούσε στα σύννεφα, νοιώθαμε ότι κάτι καταφέραμε με το να υποκαταστήσουμε πλήρως μια κοστοβόρα, ξένη δραστηριότητα που για πολλούς φαινόταν απροσπέλαστη. Η Νορβηγία ακολουθώντας το πρότυπο αυτό συστηματικά και διαχρονικά, σήμερα είναι κυρίαρχη στο χώρο με ένα αποθεματικό ταμείο πάνω από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια, ενώ το 1974, όταν ξεκινούσαμε σχεδόν ταυτόχρονα την έρευνα υδρογονανθράκων, οι πολίτες της ήταν ψαράδες..
Γιώργος Μότσιος, Μηχανικός γεωτρήσεων
Ήμουν υπεύθυνος μηχανικός της πρώτης γεώτρησης στην Επανομή (1988). Όταν οι αρχικές ενδείξεις δεν επιβεβαιώθηκαν από τις διαγραφίες γεωτρήσεων (logs), κάποιες ειδικότητες συναδέλφων άρχισαν να αμφιβάλουν για την ύπαρξη κοιτάσματος. Όμως, αφού προχωρήσαμε στη διαδικασία του swabbing (μέθοδος ελέγχου προκειμένου να μειωθεί η υδροστατική πίεση της οπής του πυθμένα του πηγαδιού), είδαμε να βγαίνει ΦΑ!
Δεν είχε περάσει πολλή ώρα όταν, μέσα στη νύχτα (11.30 το βράδι), εμφανίστηκε ο τότε Υπουργός Βορείου Ελλάδος(1987-89) Στέλιος Παπαθεμελής, με τον οδηγό της υπουργικής του Mercedes να ζητάει πρόσβαση στον περιφραγμένο χώρο της γεώτρησης! Μείναμε έκπληκτοι από αυτή την ξαφνική επίσκεψη του εκπροσώπου της πολιτείας..
Στη συνέχεια, η ικανοποίηση και η χαρά έδωσαν τη θέση τους σε μια συγκρατημένη αισιοδοξία αφού 17% των αερίων ήταν CO2 που ο διαχωρισμός του από τα υπόλοιπα αέρια της στήλης (κυρίως μεθάνιο) θα ήταν προβληματικός.
Θωμάς Πάκος, Γεωλόγος
Η έρευνα υδρογονανθράκων προϋποθέτει τη γνώση της στρωματογραφίας. Για την βαθμονόμηση των σεισμικών και επαλήθευση του γεωλογικού μοντέλου στη Δυτική Ελλάδα, υπήρχε(1987) πρόγραμμα εκτέλεσης γεωτρήσεων μικρού βάθους με τη ΓΕΜΕΕ.
Η γεώτρηση ΒΡΟΣΥΝΑ-1, που βρίσκεται κοντά στο χωριό Βροσύνα, νοτιοδυτικά της πόλης των Ιωαννίνων στο σχηματισμό του φλύσχη, έγινε με μικρό αυτοφερόμενο γεωτρύπανο. Ο σχηματισμός που διάτρησε αποτελεί κάλυμμα (cap-rock) για πιθανό κοίτασμα. Η γεώτρηση συνάντησε υπολείμματα πίσσας μέσα στους ασβεστόλιθους και ρηγματωμένους ψαμμίτες του φλύσχη, δηλαδή απομεινάρια κατεστραμμένου κοιτάσματος.
Ήμουν ο γεωλόγος του έργου που ανήκε στη Δ/νση Ερευνών Δ.Ελλάδας (Δ/ντής Ντίνος Νικολάου). Ο τότε Δ/νων Σύμβουλος Π.Σιβένας μου τηλεφώνησε και με ρώτησε αν έχω υπολογίσει τον όγκο του κοιτάσματος που ανακαλύψαμε! Καταλαβαίνετε την απογοήτευσή μου...
ΣΚΕΨΕΙΣ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
Δρ. Κωνσταντίνος Νικολάου
Πέρασαν 20 και πλέον χρόνια από την ίδρυση της ΔΕΠ-ΑΕ μέχρι να καταλάβουν οι πολιτικοί μας ότι έρευνες υδρογονανθράκων στη χώρα μπορούν να κάνουν και εξειδικευμένες εταιρίες που διαθέτουν ίδια κεφάλαια και τεχνογνωσία. Δεν είμαι όμως σίγουρος ότι έχουν καταλάβει και τη σημασία της συνέχειας, της συνέπειας και της σταθερότητας του επενδυτικού περιβάλλοντος και της έννοιας του συμβατικού χρόνου. Πόρρω απέχουν από αυτό.
Από το 2009 συνεχίζω την προσπάθεια από τον ιδιωτικό τομέα, μετρώντας ήδη μια πορεία 46 χρόνων (από το 1976) στο χώρο των Υ/Α. Ήδη, μέσα σε 14 χρόνια η μικρή Ελληνική Εταιρία ‘Energean’ δραστηριοποιείται σε 8 χώρες, έχει αποθέματα πάνω από 1 δις βαρέλια ισοδύναμου πετρελαίου (πάνω από 80% ΦΑ), παράγει υδρογονάνθρακες και είναι εισηγμένη σε δύο διεθνή Χρηματιστήρια. Έχω την τιμή να είμαι αντιπρόεδρος στην Ελλάδα.
Ποιες είναι οι ομοιότητες και διαφορές με το παρελθόν;
Οι ρυθμοί είναι εξίσου γρήγοροι με την περίοδο 1976-1981. Μόνο που αυτή τη φορά τα χρήματα επενδύονται από ιδιωτικά κεφάλαια, χρηματιστήρια και τράπεζες και όχι από τον κρατικό κορβανά. Και όπως φαίνεται από το αποτέλεσμα, πιάνουν τόπο!
Νίκος Ρηγάκης, Δρ. Γεωλόγος - Γεωχημικός
Παραπάνω αναφέρθηκα σε παραλειπόμενα της ανακάλυψης του κοιτάσματος στο Δυτικό Κατάκολο. Πρόκειται για ένα οριακό κοίτασμα που δεν έχει αξιοποιηθεί μέχρι σήμερα. Όλοι, όσοι συμμετείχαμε στην ανακάλυψή του, θα θέλαμε να το δούμε να αξιοποιείται και να συνεισφέρει στην εθνική Οικονομία. Μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν δικαίωση για όλο το αξιόλογο προσωπικό που εργάστηκε πολλά χρόνια με ζήλο, ερευνώντας για υδρογονάνθρακες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
Όσο για απρόβλεπτα περιστατικά, είναι συχνά στην έρευνα υδρογονανθράκων και απαιτούν τεχνογνωσία και ψυχραιμία.
Φαίδων Μαρνέλης, Δρ. Τεκτονικής Γεωλογίας
Θυμάμαι ακόμη την παρουσίαση του Graham Rod με θέμα «Έρευνα σε ζώνες πτυχώσεων-επωθήσεων: μια χαμένη μάχη;» που αναφέρεται στη συναρπαστική εμπειρία όσων εργάζονται σε ζώνες πτυχώσεων και επωθήσεων, παρά τις αντιξοότητες και τα απροσδόκητα.
Μετά από αγωνίες, απογοητεύσεις και χαρές που νοιώσαμε όσοι εργαστήκαμε στις δύσκολες και δύσβατες περιοχές της Ηπείρου για πολλά χρόνια, εισπράττω τα επιβεβαιωτικά αυτά λόγια με ανακούφιση.
Στέφανος Ξενόπουλος, Χημικός Μηχανικός - Reservoir Engineer (M.Sc.)
Σε σχέση με τις πρόσφατες ‘προβλέψεις’ για τεράστια αποθέματα και την αποτίμηση σε τρις €/$, θεωρώ τα μεγέθη αυτά υπερβολικά και πρόωρα. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει ούτε μια γεώτρηση στην υποτιθέμενη δομή, αλλά ούτε στην ευρύτερη περιοχή, ούτε σε απόσταση δεκάδων χιλιομέτρων, καθιστά το αφήγημα αυτό έωλο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των ερευνών της Exxon Mobil δυτικά της Κρήτης, οι πρώτες σεισμικές έρευνες προγραμματίζονται για τη χειμερινή περίοδο 2022-2023, θα ακολουθήσουν οι τρισδιάστατες το 2024, η απόφαση για μια πρώτη γεώτρηση ή αποχώρηση θα ληφθεί το 2025-2026, ενώ η ανάπτυξη του κοιτάσματος το 2027. Η παραγωγή τοποθετείται στο 2029 εφόσον όλα εξελιχθούν ομαλά. Έτσι έχουν τα πράγματα.
Στην αποτίμηση για καθαρά έσοδα από την ανακάλυψη θα πρέπει να συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι οι περιοχές αυτές δεν διαθέτουν υποδομές όπως χερσαίες εγκαταστάσεις για αποθήκευση και επεξεργασία υδρογονανθράκων. Επιπλέον τα μεγάλα βάθη θάλασσας καθιστούν την εκμετάλλευση κάθε άλλο παρά μια απλή περίπτωση. Δηλώσεις του τύπου ότι πρόκειται να τεθούν σύντομα σε παραγωγή, όπως το κοίτασμα Zohr της Αιγύπτου, δεν έχουν σοβαρή βάση. Άγνωστη παραμένει επίσης και η ενδεχόμενη καθυστέρηση για τις διάφορες εγκρίσεις περιβαλλοντικών μελετών, αν κρίνουμε από την πρόσφατη εμπειρία αντίστοιχων εγκρίσεων. Το κοίτασμα Zohr, ο ‘Μεσογειακός θησαυρός’ της Eni, στην περιοχή παραχώρησης Shorouk, 190 km βόρεια από το Port Said, δεν προεξοφλεί το αποτέλεσμα των ερευνών της Exxon Mobil.
Λεόντιος Πορτοκαλάκης, Τοπογράφος Μηχανικός
Στη συνέχεια των όσων ανέφερα παραπάνω, θεωρώ ότι μπορούμε να ξανακάνουμε τα πάντα από την αρχή αν χρειαστεί. Χρειάζεται όμως όραμα, και αγάπη για το αντικείμενο, που να συνοδεύεται από μια αποτελεσματική και δίκαιη διοίκηση.
Σήμερα, το ενδιαφέρον μου είναι επικεντρωμένο στο Δίκαιο των θαλασσών, στις έννοιες της κυριαρχίας και στις οριοθετήσεις ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη). Στη χώρας μας, με τα 15.000 χιλιόμετρα ακτών, η γνώση αυτή είναι απαραίτητη ειδικά όταν οι αναθεωρητικοί γείτονες αμφισβητούν τα κυριαρχικά μας δικαιώματα.
Δρ. Μάριος Πατσουλές
Όταν με πρωτοβουλία μου διοργανώσαμε δυο πολύ πετυχημένα Διεθνή Συνέδρια (2010 και 2017), αναλύσαμε μεταξύ άλλων και το θέμα ΑΟΖ. Προειδοποιήσαμε τις τότε πολιτικές ηγεσίες ότι έπρεπε άμεσα να μεθοδεύσουν την αναγνώριση και όλα όσα εκκρεμούν μέχρι σήμερα. Έτσι λοιπόν, όταν στα επόμενα χρόνια, στο πλαίσιο συνεδρίων μας ρωτούσαν τι σημαίνει ΑΟΖ, τους έλεγα «Ατακτοποίητη Οικονομική Ζώνη!» και «Να θυμάστε! είναι ένα φλέγον θέμα που απαιτεί τακτοποίηση από εσάς».
Διατρέχοντας τις παραπάνω ιστορίες, το μυαλό μου πήγε συνειρμικά στον τίτλο του βιβλίου "Ψάχνοντας για κοχύλια".. Λοιπόν, όχι! Το «Ψάχνοντας για πετρέλαια» δεν είναι σαν να μαζεύουμε κοχύλια από παραλίες. Πρόκειται για ένα πολύ ξεχωριστό ‘ψάξιμο’ με μεθόδους αιχμής της τεχνολογίας, οικονομικές, κοινωνικοπολιτικές, εθνικές προεκτάσεις και έντονη τη σφραγίδα του ρίσκου.
------------------------------
* Η κ. Φωτεινή Μαλτέζου είναι δημοσιογράφος, αλλά και διδάκτωρ γεωφυσικός (Ph.D., University of Southampton-UK, Columbia University-USA) με πολυετή εμπειρία στην έρευνα υδρογονανθράκων στην Ελλάδα.
cover photo: ΦΩΤΟ Κ.Νικολάου: Όταν γίναμε Σεΐχηδες στα Γιάννενα
