Το πιο ξεκαρδιστικό ανέκδοτο από την ΕΕ: Η πυρηνική ενέργεια ως πράσινη ενέργεια

Όλα τα ειδησεογραφικά πρακτορεία συμφωνούν στα εξής: Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συμπεριλάβει την πυρηνική ενέργεια μαζί με το φυσικό αέριο στην κατηγορία της πράσινης ενέργειας, θεωρώντας πως δεν είναι σαν τις άλλες ρυπογόνες μορφές ενέργειας!

Ο επίτροπος Ενιαίας Αγοράς κ. Τιερί Μπρετόν δήλωσε πως το φυσικό αέριο “δεν είναι η ιδεώδης πηγή ενέργειας, αλλά είναι πάντως καλύτερη από τον γαιάνθρακα”. Σε ό,τι αφορά, δε, την πυρηνική ενέργεια, ο επίτροπος είπε επί λέξη: “αν δεν θέλετε πυρηνική ενέργεια, πρέπει να είστε πραγματιστές και όχι να προβάλλετε ιδεολογικές εμμονές”. Πρόσθεσε, μάλιστα, πως “η ατομική ενέργεια και το φυσικό αέριο θα μας βοηθήσουν να επιτύχουμε τους στόχους μας για το κλίμα”.

Κατά τον Επίτροπο, λοιπόν, οι όποιες ενστάσεις για την πυρηνική ενέργεια είναι ιδεολογικές και όχι επιστημονικές. Το ενδιαφέρον με αυτήν την δήλωση δεν είναι μόνον η κατάντια των ιθυνόντων της ΕΕ αλλά και η διαφαινόμενη άρνηση να συζητηθεί επί της ουσίας το θέμα της πυρηνικής ενέργειας, παρά μόνον με όρους ιδεολογικούς.

Αναρωτιέται, όμως, κανείς αν οι ακροβασίες της ΕΕ να προβάλλει την πυρηνική ενέργεια ως πράσινη ενέργεια είναι αποτέλεσμα μιας επιστημονικά τεκμηριωμένης επιλογής η οποία έχει πάρει υπόψη και την εμπειρία των πυρηνικών αντιδραστήρων τα τελευταία πενήντα χρόνια. Κάτι τέτοιο δεν προκύπτει απο πουθενά.

Η ουτοπία του 1955

Το 1953 ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ, Αϊζενχάουερ εγκαινίαζε το πρόγραμμα “atoms for peace”. Δύο χρόνια αργότερα, σε μία έκθεση στη Γενεύη που οργανώθηκε με πρωτοβουλία των ΗΠΑ, το ενδιαφέρον όλων επικεντρώθηκε στον μικρό πυρηνικό αντιδραστήρα που είχαν κατασκευάσει οι αμερικανοί ειδικά για την έκθεση.

Οι εκπρόσωποι των προσκεκλημένων χωρών είχαν μια πρωτόγνωρη εμπειρία: στην κεντρική αίθουσα της έκθεσης ένα μικρό μηχάνημα διαστάσεων ενός μεσαίου δωματίου, μπορούσε να παράγει τόση ενέργεια ώστε να ικανοποιεί τις ενεργειακές ανάγκες μίας σχετικά μεγάλης πόλης. Το μηχάνημα θα χρησιμοποιούσε ελάχιστο καύσιμο και δεν ήταν ρυπογόνο. Το θαυματουργό μηχάνημα θα ήταν το δώρο των ΗΠΑ στον υπόλοιπο “ελεύθερο κόσμο”, αρκεί οι ελίτ των διαφόρων χωρών να πειστούν για το τι μπορούσε να κάνει.

Βέβαια η κατασκευή και λειτουργία ενός μεσαίου μεγέθους πυρηνικού αντιδραστήρα απαιτούσε τουλάχιστον 10-15 χρόνια, δισεκατομμύρια δολλάρια και, τότε, την εμπλοκή αποκλειστικά επιστημόνων, τεχνικών και εταιρειών από τις ΗΠΑ. Ενώ το εγχείρημα δεν ευοδώθηκε όσο θα ήθελαν οι ΗΠΑ, η πυρηνική βιομηχανία αναπτύχθηκε ταχύτητατα στις χώρες όπου ήταν δυνατό να γίνει οργανικό κομμάτι της στρατιωτικής βιομηχανίας.

Στη συνέχεια έγινε σαφές πως η παραγόμενη ενέργεια δεν ήταν καθόλου φτηνή όπως είχαν υποσχεθεί οι εταιρείες και σχεδόν κανένας δεν είχε σχέδια ούτε για την αποθήκευση των αποβλήτων ούτε και ως προς το πώς θα αποσυναρμολογηθούν οι εγκαταστάσεις, όταν μετά από ζωή 30-35 ετών θα είχαν γεράσει και θα έπρεπε να αντικατασταθούν.

Πυρηνικά απόβλημα: Ένα εγγενώς άλυτο πρόβλημα

Ακόμη, όμως, και σήμερα όπως και πριν από πενήντα χρόνια, οι θιασώτες της πυρηνικής ενέργειας, αρνούνται να απαντήσουν στο ερώτημα: τι κάνουμε με τα απόβλητα; Ένα μεγάλο ποσοστό τους επανεμπλουτίζεται. Υπάρχει, όμως, και ένα ποσοστό που πρέπει “να πεταχτεί”, που είναι το σκουπίδι που παράγει η συγκεκριμένη τεχνολογία. Αυτό πρέπει κάπου να αποθηκευτεί.

Με άλλα λόγια, μέρος του σχεδιασμού της παραγωγής ενέργειας από πυρηνικούς αντιδραστήρες πρέπει να είναι και το σχέδιο αποθήκευσης των αποβλήτων μιας και είναι ιδιαίτερα ραδιερνεργά. Η δε ραδιενεργή δράση τους κρατάει από δεκάδες μέχρι και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

Τι κάνουμε, λοιπόν, με αυτά τα απόβλητα; τα αποθηκεύουμε σε δοχεία αντοχής; τα θάβουμε σε ρωγμές στα βάθη των ωκεανών; τα τοποθετούμε σε ορυχεία άλατος; Τα εξάγουμε σε τρίτες χώρες και στις οποίες δίνονται επιδοτήσεις; Όλα αυτά έχουν δοκιμαστεί, έχουν αποτύχει και η κάθε λύση έχει επιστημονικά τεκμηριωθεί πως δημιουργεί στο μέλλον πολλά περισσότερα προβλήματα από όσα λύνει στο παρόν.

Άρα, η επιλογή παραγωγής πυρηνικής ενέργειας είναι μία απόφαση με απίστευτες καταστροφικές συνέπειες ακόμη και αν ποτέ ξανά δεν γίνει κάποιο σοβαρό ατύχημα – που, όμως, για κανένα μηχάνημα όσο ασφαλές και είναι στα χαρτιά, δεν μπορεί να αποκλειστεί ένα ατύχημα. Και ατυχήματα στους πυρηνικούς αντιδραστήρες, είναι καταστροφικά ατυχήματα όχι μόνον τοπικά αλλά παγκόσμια.

Η επιλογή, λοιπόν, της πυρηνικής ενέργειας αποτελεί μία ακραία εγωκεντρική απόφαση όσων αποφασίζουν σήμερα, μιας και οι συνέπειες των ραδιενεργών υλικών, θα επιβαρύνουν με τρόπους που ήδη γνωρίζουμε, τις μελλοντικές γενιές. Αυτό δεν το αμφισβητεί κανείς.

Το τι (θα) κάνουμε με τα απόβλητα, λοιπόν, είναι ένα τεράστιο πρόβλημα, δεν υπάρχει καμία απολύτως αξιόπιστη λύση και είναι εκείνη η παράμετρος που οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας επιμελώς αποσιωπούν.

Η ουτοπία που ξεθώριασε

Πάντα μία νέα τεχνολογία προβάλλεται στην κοινωνία ως η μελλοντική πραγμάτωση μιας ουτοπίας που υπόσχεται πολλά και κυρίως τα υπόσχεται στα φτωχότερα στρώματα της κοινωνίας. Όταν στη δεκαετία του 1950 υπήρξε η ανάπτυξη της πυρηνικής τεχνολογίας και των πυρηνικών αντιδραστήρων, ο κόσμος όλος ήταν υπό την κυριαρχία μιας ιδεολογίας ότι αφού θα παράγεται πάμφθηνη ενέργεια, θα μειωθούν οι ανισότητες.

Τι απέγινε, όμως, η ουτοπία που μας είχαν υποσχεθεί; Εξαφανίστηκε, πριν καν προλάβει να πάρει σάρκα και οστά. Κάτι πήγε πολύ στραβά. Είναι συχνό το φαινόμενο αυτό, όταν οι λύσεις σε κοινωνικά προβλήματα εξαρτώνται από λογής “θαύματουργές” συνταγές. Στον μισό αιώνα που πέρασε από την λειτουργία των πρώτων αντιδραστήρων, αυξήθηκε μεν η παραγωγή ενέργειας από πυρηνικούς αντιδραστήρες, αλλά αυξήθηκε και η φτώχεια, αυξήθηκε η ραδιενέργεια στο περιβάλλον, αυξήθηκε και το κόστος της παραγόμενης ενέργειας. Η ουτοπία ξεθώριασε γρήγορα.

Και μετά ήρθαν οι Αρμαγεδδώνες. Το Τσέρνομπιλ θεωρήθηκε η μεγάλη αποτυχία του σοσιαλιστικού συστήματος μέχρι τη Φουκουσίμα, που έδειξε πως ο καπιταλισμός είναι ακόμη πιο απελπιστικός. Δεν αναφέρω τις εκατοντάδες περιπτώσεις μικρών ή μεγάλων διαρροών ραδιενέργειας στο περιβάλλον από διάφορους αντιδραστήρες. Τα δύο, όμως, αυτά ατυχήματα είναι αρκετά για να κατανοήσουμε το απόλυτο κακό: στο Τσέρνομπιλ απομακρύνθηκαν τουλάχιστον 200,0000 πολίτες, η ραδιενέργεια στο έδαφος το καθηστά μη κατοικίσημο για χιλιαδες χρόνια, ενώ ραδιενέργεια από το ατύχημα ανιχνεύτηκε μέχρι και την Σουηδία. Στη Φουκοσίμα τα πράγματα είναι ακόμη πιο εφιαλτικά.

Δέκα χρόνια μετά το ατύχημα συνεχίζεται η διαρροή ραδιενέργειας, θα χρειαστούν 30-40 χρόνια για να μεταφερθούν τα ραδιενεργά υλικά που είναι ακόμη εκεί και έχουν λιώσει από τις τόσο υψηλές θερμοκρασίας, η μόνη λύση που οι ιθύνοντες έχουν βρει για τα εκατομμύρια τόνους νερού που χρησιμοποιήθηκαν για την κατάσβεση των πυρκαϊών στους αντιδραστήρες και είναι τώρα ραδιενεργά, είναι να διοχετευτούν στον Ειρηνικό Ωκεανό, εντοπίστηκε ραδιενέργεια σε ψάρια στις δυτικές ακτές των ΗΠΑ, και ακόμη κανείς δεν γνωρίζει πώς θα “μαζευτεί” η όλη κατάσταση.

Η ήδη ξεθωριασμένη πυρηνική ουτοπία, μεταμορφώθηκε σε εφιάλτη.

Μια νεα ουτοπία

Τώρα, όμως, προβάλλεται μια νέα ουτοπία, μία νέα δέσμη ακόμη πιο νέων τεχνολογιών που θα λύσουν και πάλι όλα τα προβλήματα και θα υπόσχονται ένα μέλλον γεμάτο αφθονία. Η Ρωσία, μας λένε, ανακοίνωσε την κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων με πλήρη ανακύκλωση των αποβλήτων –έτσι, τουλάχιστον, ισχυρίζονται. Να σημειώσουμε ότι οι Ρώσοι είχαν προβάλλει το Τσέρνομπιλ ως τον νέο αντιδραστήρα που λειτουργούσε με έναν διαφορετικό σχεδιασμό σε σχέση με τους κακοσχεδιασμένους αντιδραστήρες της Δύσης.

Ο Μπιλ Γκέιτς και ο Γουόρεν Μπάφετ ανακοίνωσαν την ίδρυση πυρηνικών αντιδραστηρων “τσέπης” που μπορουν να μετακινούνται. Για αυτούς τους τελευταίους, υπάρχουν σοβαρότατες ενστάσεις από επιστήμονες και, επιπλέον, φαίνεται πως ο βασικός επενδυτής θα είναι η εταιρεία Bechtel ---η αμερικανική εταιρεία που είχε λάβει τις μεγαλύτερες εργολαβίες για να “ανοικοδομήσει” το βομβαρδισμένο Ιράκ.

Πολλοί προβάλλουν την τεχνολογία σύντηξης ως την ιδανική λύση για παραγωγή πυρηνικής ενέργειας που δεν θα έχει τα προβλήματα της σημερινής τεχνολογίας. Ενδεχομένως. Όμως, παρά τις μεγάλες προσπάθειες, τις επενδύσεις και τις διεθνείς συνεργασίες, έχουν γίνει ελάχιστα βήματα στη κατεύθυνση αυτή. Θα πρέπει να περιμένουμε τουλάχιστον 15 χρόνια για να ολοκληρωθούν οι νέες εγκαταστάσεις στην Γαλλία, να γίνουν οι δοκιμές και να δούμε αν και πώς θα λειτουργήσει. Μέχρι τότε δεν θα πρέπει να υπάρχει καμία δέσμευση για για παραγωγή πυρηνικής ενέργειας με την μέθοδο της σχάσης.

Ήδη πολλά κράτη μέλη της ΕΕ υποστηρίζουν την πυρηνική ενέργεια. Η Ρουμανία, η Τσεχία, η Φινλανδία, η Σλοβακία, η Κροατία, η Σλοβενία, η Βουλγαρία, η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Ολλανδία τάχθηκαν υπέρ της πυρηνικής ενέργειας, με το σκεπτικό ότι θα συμβάλλει στην ευρωπαϊκή ενεργειακή ανεξαρτησία. Η Γαλλική προεδρία έχει θέσει την έγκριση αυτής της πρότασης ως βασικό της στόχο. Η Γερμανία, η Αυστρία και το Λουξεμβούργο όπως και πολλές ΜΚΟ έχουν δηλώσει την έντονη αντίδραση τους. Για την θέση της Ελλάδας οι πληροφορίες είναι συγκεχυμένες. Ο πρωθυπουργός λέει πως δεν θέλει στα εδάφη μας πυρηνικό αντιδραστήρα λόγω σεισμικότητας αλλά δεν έχει πρόβλημα αν η Γαλλία θέλει να προωθήσει την θέση της για πυρηνικούς αντιδραστήρες.

Όσο δεν αλλάζουμε συνήθειες και καταναλωτικά μοντέλα τόσο πιο έντονη θα είναι η γοητεία που θα ασκεί η πυρηνική ενέργεια γιατί θα προβάλλεται συνεχώς ως η καθαρή ενέργεια προηγμένης τεχνολογίας. Η ιστορική ήττα του μικρού κουτιού θα ξεχαστεί και νέες μαγικές συνταγές με την ευλογία της ΕΕ, θα κατακλύσουν τα ΜΜΕ και τους πολίτες.

Ο Κώστας Γαβρόγλου είναι ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην Υπουργός Παιδείας.