Ο καθηγητής Αθανάσιος Νένες στην «Κ»: Ο Ελληνας που αποκρυπτογραφεί τα σύννεφα
Δεν «πετάει στα σύννεφα», αλλά τα μελετάει. Προσπαθεί, μαζί με τους συνεργάτες του, να εξιχνιάσει τις πολύπλοκες διαδικασίες σχηματισμού των νεφών, τις αλληλεπιδράσεις με τα αιωρούμενα σωματίδια και τις συνέπειες όλων αυτών στην πορεία της κλιματικής αλλαγής. Πρωτοπόρος μεταξύ των «κυνηγών» των νεφών, αυτών των «φαντασμάτων του καιρού και του κλίματος» (όπως ο ίδιος τα χαρακτηρίζει), ο καθηγητής Αθανάσιος Νένες έγινε ο πρώτος Eλληνας επιστήμονας στον οποίο απονεμήθηκε το βραβείο Copernicus 2022. Η τελετή απονομής θα πραγματοποιηθεί την επόμενη Πέμπτη 26 Μαΐου σε μια μεγάλη συνάντηση γεωεπιστημόνων στη Βιέννη.
Ο Αθανάσιος Νένες είναι καθηγητής Ατμοσφαιρικών Διεργασιών και επικεφαλής του αντίστοιχου εργαστηρίου (LAPI) στην Πολυτεχνική Σχολή της Λωζάννης, καθώς και συνεργάτης του Ινστιτούτου Επιστήμης Χημικών Μηχανικών του Ιδρύματος Eρευνας και Τεχνολογίας στην Πάτρα, ενώ συνδιευθύνει το Κέντρο Μελετών Ποιότητας Αέρα και Κλιματικής Αλλαγής του ΙΤΕ. Το βραβείο Copernicus είναι μια ιδιαίτερη διάκριση για τον χώρο των γεωεπιστημών και απονέμεται σε επιστήμονες που βρίσκονται στο μέσον της καριέρας τους, με κριτήριο τα πρωτοποριακά επιστημονικά επιτεύγματά τους και την ευρύτερη επίδραση στην επιστημονική κοινότητα. Σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση, το Copernicus 2022 απονεμήθηκε στον κ. Νένε για τη συνεισφορά του στην επιστήμη των αερολυμάτων μέσω συνδυασμού θεωρίας, ανάπτυξης οργάνων, μετρήσεων και μοντελοποίησης.
«Προσπαθούμε να συμβάλλουμε στην κατανόηση του ρόλου των νεφών στην κλιματική αλλαγή. Και στο πώς διαμορφώνονται και στο πώς επιδρούν. Συμμετέχουμε στη δημιουργία αξιόπιστων κλιματικών μοντέλων για το μέλλον, τα οποία να μπορούν να “τρέξουν” σχετικά γρήγορα, έτσι ώστε να είναι χρήσιμα για τη χάραξη πολιτικής αντιμετώπισης των αλλαγών», λέει στην «Κ» ο κ. Νένες. «Είναι ξεκάθαρο πια πως η Γη θερμαίνεται. Η διαδικασία της κλιματικής αλλαγής λόγω των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου βρίσκεται σε εξέλιξη. Είναι ανοικτό το ερώτημα εάν κινείται με μεγάλη ταχύτητα, όπως κάποια μοντέλα δείχνουν, κάτι που θα είναι πολύ αρνητικό, ή κάπως πιο συγκρατημένα, που δίνει περιθώρια αντίδρασης. Ο ρόλος των νεφών εδώ είναι πολύ σημαντικός, ιδιαίτερα στα hotspots της κλιματικής αλλαγής, όπως η Αρκτική και η Μεσόγειος», συμπληρώνει.
Η αλληλεπίδραση νεφών, σωματιδίων και κλίματος έχει μεγάλο ενδιαφέρον. «Τη δεκαετία του ’70 και του ’80, όταν οι εκπομπές σωματιδίων ήταν πολύ υψηλές, είχε καταγραφεί μείωση του φωτός που έφτανε στο έδαφος, καθώς τα νέφη αντανακλούσαν μέρος του. Αλλά και σήμερα βλέπουμε, για παράδειγμα, πως οι συγκεντρώσεις σωματιδίων συνδέονται με χωρική μετατόπιση των μουσώνων στην Ασία. Πρόκειται για πολύ μικρές μεταβολές, που γίνονται όμως σταθερά για πολλά πολλά χρόνια, αποκτώντας συστημικό χαρακτήρα», εξηγεί ο κ. Νένες.
Γιατί η Μεσόγειος είναι κλιματικό hot spot; «Επειδή θερμαίνεται πιο γρήγορα, με διπλάσιο σχεδόν ρυθμό από τον παγκόσμιο ωκεανό. Γενικότερα οι επιδράσεις στην περιοχή μας θα είναι σημαντικές. Τα κλιματικά μοντέλα δείχνουν πως βροχοπτώσεις θα γίνονται πιο έντονες στη δυτική Ελλάδα και λιγότερες στην ανατολική χώρα, όπου θα αναπτύσσονται φαινόμενα ξηρασίας. Ενισχύονται έτσι οι κίνδυνοι πιο συχνών πυρκαγιών. Εάν δεν προσέξουμε θα υπάρχει ακόμα και αλλαγή της χλωρίδας, καθώς οι συχνές πυρκαγιές θα διαμορφώνουν ένα τοπίο με πιο μικρά φυτά, όπως στην υποσαχάρια Αφρική. Επίσης, ο καπνός από τις πυρκαγιές θα είναι ένα μεγάλο πρόβλημα, πολύ ευρύτερα από τις περιοχές που καίγονται. Πρέπει να ενεργοποιηθούμε, απαιτείται συνολικό σχέδιο παρέμβασης κι όχι να τα ρίχνουμε όλα στην κλιματική αλλαγή και να σηκώνουμε τα χέρια ψηλά».
«Ο ρόλος των νεφών είναι πολύ σημαντικός, ιδιαίτερα στα hotspots της κλιματικής αλλαγής, όπως η Αρκτική και η Μεσόγειος».
Ρωτάμε τον κ. Νένε σχετικά με την αφρικανική σκόνη, που επισκέπτεται τακτικά την Ελλάδα. «Υπάρχουν αλλαγές στις μετακινήσεις των αερίων μαζών, που οδηγούν σε πιο συχνή εμφάνιση της αφρικανικής σκόνης. Ας σημειώσουμε βέβαια πως πέρα από τα προβλήματα που δημιουργεί κυρίως στο αναπνευστικό σύστημα, η αφρικανική σκόνη εμπλουτίζει τη θάλασσα αλλά και το έδαφος με θρεπτικούς παράγοντες και ιχνοστοιχεία. Επίσης, παρατηρούμε πως η παρουσία των σωματιδίων της σκόνης ευνοεί την εκδήλωση καταιγίδων, αλλά και χιονιού τους χειμερινούς μήνες. Χρειάζεται καλύτερη παρακολούθηση του φαινομένου και έγκαιρη προειδοποίηση σε περιπτώσεις έντονων επεισοδίων».
Παρατηρητής των πολύ μεγάλων αλληλεπιδράσεων, όπως του σχηματισμού νεφών και της σχέσης τους με το κλίμα, ο κ. Νένες μελετάει τα μικροσκοπικά αιωρούμενα σωματίδια, κινούμενος από το πολύ μικρό στο πολύ μεγάλο και από τις χρονοσειρές του παρελθόντος στα αλγοριθμικά μοντέλα του μέλλοντος. Καθώς δεν είναι μόνο η κλιματική αλλαγή που έχει ξεχαστεί πίσω από τους πυκνούς καπνούς του πολέμου, αλλά και η πανδημία του κορωνοϊού από την απατηλή «επιστροφή στην κανονικότητα», ρωτάμε για τη σχέση κορωνοϊού – αερολύματος.
«Είναι πια αποδεκτό πως ο βασικός τρόπος μετάδοσης του κορωνοϊού είναι μέσω του εισπνεόμενου αέρα. Aρα η ποιότητα του αέρα στους εσωτερικούς κυρίως χώρους γίνεται κρίσιμο θέμα. Η γνώμη μου είναι πως όπως ενδιαφερόμαστε και απαιτούμε να έχουμε καθαρό νερό, έτσι πρέπει να απαιτούμε και καθαρό αέρα. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε φίλτρα που κατακρατούν τους ιούς, άλλα παθογόνα, τη ρύπανση και τη σκόνη. Πρέπει να φροντίσουμε για τα σπίτια μας, αλλά και για καλά συστήματα αερισμού, με αποδοτικά φίλτρα, στα δημόσια κτίρια, στους χώρους εργασίας και εκπαίδευσης, όπου συγκεντρώνεται κόσμος. Υπάρχει κόστος, αλλά το όφελος είναι πολύ μεγαλύτερο», τονίζει.
«Δεν πρέπει επίσης να μειώνουμε τα επίπεδα υγρασίας στην εσωτερική ατμόσφαιρα, γιατί το ξηρό αναπνευστικό σύστημα διευκολύνει την ενεργοποίηση των ιών στον οργανισμό μας. Ποσοστό υγρασίας μεταξύ 40%-60% στο σπίτι μας είναι κατάλληλο για την υγεία μας», συμπληρώνει.
Λίγες μέρες πριν από την παραλαβή του βραβείου, σε μια «γιορτή με φίλους», ο Αθανάσιος Νένες σκέπτεται τα επόμενα ερευνητικά προγράμματα (και στην Ελλάδα). Εξάλλου και η ατμόσφαιρα είναι σε διαρκή κίνηση και μεταβολή.
Γιάννης Ελαφρός | https://www.kathimerini.gr/
