Κλιματικό Συμβόλαιο Δήμου Κοζάνης: Από την βιομηχανική Ουτοπία στην έξυπνη Ευτοπία

Δεκέμβριος του 2037, έχω φθάσει αισίως στα 74 και βγαίνω από το πατρικό μου στην Κοζάνη για το βραδινό μου περίπατο. Ενημερώνω με απλό πάτημα ενός κουμπιού του κινητού μου τα έξυπνα συστήματα ηλεκτροφωτισμού μπροστά στο σπίτι μου, τα οποία με  «αναγνωρίζουν». Δυναμώνουν τον φωτισμό για να κάνουν πιο εύκολη την μετακίνησή μου ενώ ήδη ακούγεται ο κάδος σκουπιδιών που ανοίγει αυτόματα για να πετάξω εύκολα τη σακούλα με τα σκουπίδια. 

Ξαφνικά αισθάνομαι δυσφορία, αλλάζω βηματισμό και κοντοστέκομαι. Το σύστημα το αντιλαμβάνεται και ζητάει επιβεβαίωση κινδύνου με τη βοήθεια του κινητού μου. Το επιβεβαιώνω. Ακαριαία ενημερώνεται το Κέντρο Επειγόντων, η κυκλοφορία ρυθμίζεται για την γρήγορη πρόσβαση του ασθενοφόρου, το ιατρικό μου ιστορικό μέσα σε 30 δευτερόλεπτα έχει αποσταλεί στα επείγοντα του Νοσοκομείου, ενώ στέλνεται ενημερωτικό μήνυμα στη σύζυγό μου. Μου παρέχονται οι πρώτες βοήθειες και επειδή δεν ήταν κάτι σοβαρό, επιστρέφω στο σπίτι μου.

Όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν επιστημονική φαντασία, αλλά είναι ένα μικρό μόνο κομμάτι αυτού που αποκαλούμε Έξυπνη Πόλη. Μια πόλη που έχει ικανότητα να αυτό-βελτιώνεται, να προσαρμόζεται και να καινοτομεί όχι μόνον στον αυστηρά καρτεσιανό της χώρο αλλά πρωτίστως στον κοινωνικό. 

Ιστορικά, η Ενεργειακή Κρίση του 1973 και η συνακόλουθη εντατική εκμετάλλευση του λιγνίτη, μετέτρεψαν την Κοζάνη σε Βιομηχανική Πόλη. Το συγκεκριμένο μοντέλο συνοδεύτηκε από πολλαπλές θετικές και αρνητικές επιπτώσεις αλλά είχε ένα αδύνατο σημείο. Ημερομηνία λήξης. 

Το μοντέλο της Βιομηχανικής Πόλης δημιουργεί πλούτο και θέσεις εργασίας, προσφέρει επιλεκτική ευημερία και όντως συνοδεύεται από σημαντικές υποδομές (πχ τηλεθέρμανση). Δεν είναι όμως ένα αναπτυξιακό μοντέλο δίκαιο για όλους, δεν είναι συμπεριληπτικό, δεν προσφέρει προοπτικές κυρίως μετα την τρίτη γενιά και σχεδόν πάντοτε ολοκληρώνει τον κύκλο του με μια βαθιά κρίση σε τοπικό επίπεδο. Pittsburg, Manchester, Rotterdam, Πάτρα, Καβάλα, Πτολεμαΐδα και Κοζάνη, αποτελούν ενδεικτικά παραδείγματα μιας μεγάλης λίστας. 

Σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχουν περίπου 10 χιλιάδες πόλεις. Εξ αυτών, περισσότερες από 700 έχουν ήδη επεξεργαστεί σχέδια δράσεις κλιματικής ουδετερότητας και ψηφιακού μετασχηματισμού προκειμένου μέχρι το 2030 να διαμορφώσουν συνθήκες Έξυπνης Πόλης. Πρόσφατα προστέθηκε και η Κοζάνη. 

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι διεθνείς οργανισμοί και η επιχειρηματική κοινότητα ζήτησαν να μελετηθεί συνολικά η βιωσιμότητα του παγκόσμιου αυτού εγχειρήματος, προκειμένου να διερευνήσουν και να δρομολογήσουν τις δυνατότητες εμπλοκής τους. 

Στην κατεύθυνση αυτή το Πανεπιστήμιο του Leeds (Center for Climate Change Economics and Policy) ανέλαβε για λογαριασμό του οργανισμού Coalition for Urban Transitions να εκπονήσει τη σχετική μελέτη. Αξιολογήθηκαν τα Σχέδια Δράσης και τα επενδυτικά πλάνα 700 πόλεων στους τομείς των συγκοινωνιών/μετακινήσεων, των ενεργειακά αποδοτικών κτιρίων, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Τα ευρήματα έχουν συνοπτικά ως ακολούθως: 

• Τεκμηριώθηκε ότι η κατεύθυνση των επενδύσεων σε έργα χαμηλών εκπομπών άνθρακα στις πόλεις αποφέρει ταχύτερες και μεγαλύτερες αποδόσεις από τις συμβατικές υποδομές, λόγω βελτίωσης της παραγωγικότητας, της δημιουργίας θέσεων εργασίας και της μείωσης του κόστους υγείας και ενέργειας. 
• Οι επενδύσεις χαμηλών εκπομπών άνθρακα στις Έξυπνες Πόλεις έχουν την δυναμική να δημιουργήσουν εξοικονόμηση ενέργειας αξίας άνω των 17 τρισεκατομμυρίων δολαρίων μέχρι το 2040.
• Η κατεύθυνση των επενδύσεων προς πράσινες δημόσιες συγκοινωνίες μπορεί να δημιουργήσει έως και 23 εκατομμύρια επιπλέον θέσεις εργασίας ετησίως, να μειώσει την κυκλοφοριακή συμφόρηση κατά 30% και τα δυστυχήματα που σχετίζονται με την κίνηση οχημάτων και πεζών στις πόλεις κατά 80%.
• Οι επενδύσεις σε έργα βελτίωσης της προσβασιμότητας μπορεί να εξοικονομήσει πέντε φορές το κόστος της επένδυσης, βελτιώνοντας τη δημόσια υγεία και μειώνοντας την κυκλοφοριακή συμφόρηση. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, τα οφέλη για την υγεία μέσω της κινητικότητας θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τα 70 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
• Οι επενδύσεις που αφορούν στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης νέων και υπαρχόντων κτιρίων στις πόλεις, εκτιμήθηκε ότι θα δημιουργήσει ετησίως έως και 16 εκατομμύρια επιπλέον θέσεις εργασίας. 

Όμως, το σημαντικότερο ποιοτικό εύρημα της μελέτης εντοπίζεται στο ότι τα οφέλη των επενδύσεων σε κλιματικά ουδέτερες και έξυπνες πόλεις διαχέονται στο σύνολο των πολιτών, ενώ περισσότερο ωφελούμενοι είναι οι πολίτες χαμηλών εισοδημάτων, τα άτομα με ειδικές ανάγκες και οι ηλικιωμένοι. Πρακτικά, η Βιομηχανική Πόλη εξελίσσεται σε Έξυπνη Πόλη και σταδιακά μετατρέπεται σε Δίκαιη Πόλη.  

Σαφέστατα, το μοντέλο της Έξυπνης Πόλης θα κληθεί να ισορροπήσει αποτελεσματικά μεταξύ τεχνοφοβίας και τεχνοφετιχισμού, δεδομένου ότι αφορά σε πλείστες τεχνολογικές παρεμβάσεις και έργα βελτίωσης της καθημερινότητας των πολιτών, δρομολογώντας  μια κοινωνία ίσων ευκαιριών, ενεργούς συμμετοχής και συλλογικής ευημερίας.