Καθηγητής Δούκας στο iefimerida.gr: Τι πρέπει να περιλαμβάνει η πράσινη μετάβαση στην Ευρώπη.

Tο iefimerida.gr και το theocean.gr συζητά για την πράσινη μετάβαση στην Ευρώπη, το δίλημμα της πυρηνικής ενέργειας και την βασική αιτία πίσω από την άνοδο των ενεργειακών τιμών.

Ειδικός σε θέματα ενέργειας και περιβάλλοντος ο κ. Δούκας, αναπληρωτής καθηγητής ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ, παρακολουθεί στενά τις ευρωπαϊκές εξελίξεις στο πεδίο του.

Η επιστημονική και ερευνητική του δραστηριότητα σχετίζεται με την ανάπτυξη συστημάτων αποφάσεων πολιτικής σε ενεργειακά και περιβαλλοντικά συστήματα, ενσωματώνοντας την ανθρώπινη διάσταση στην καρδιά των διαδικασιών μοντελοποίησης. Έχει περισσότερες από 200 εργασίες του δημοσιευμένες σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, 2 Βιβλία στα Ελληνικά και 2 στα Αγγλικά, πλήθος παρουσιάσεων σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια και άρθρων σε τεχνικά περιοδικά, ημερήσιο και εβδομαδιαίο τύπο.

Ίσως το πιο φιλόδοξο εγχείρημα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα τελευταία χρόνια, είναι ο στόχος της πράσινης μετάβασης. Μπορείτε να μας πείτε με δυο λόγια τι είναι η πράσινη μετάβαση;

Ο όρος πράσινη μετάβαση χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τις πολιτικές απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, άνθρακας, λιγνίτης, φυσικό αέριο) υπέρ των καθαρών μορφών ενέργειας (της εξοικονόμησης ενέργειας και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας).

Ο λόγος είναι ότι οι ρύποι που εκλύονται από την μεταφορά, αποθήκευση και καύση των ορυκτών καυσίμων ευθύνονται για τη ρύπανση της ατμόσφαιρας, του εδάφους και των θαλασσών, και κυρίως ευθύνονται για το 75 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που οδηγούν στην κλιματική κρίση.

Η ταχύτητα της επιδεινούμενης κλιματικής κρίσης οδήγησε την Ευρωπαϊκή Ένωση και την παγκόσμια κοινότητα στο να υιοθετήσει την πράσινη μετάβαση. Όμως αυτό δεν είναι αρκετό. Προφανώς και δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε τους ωκεανούς, τις λίμνες και τα δάση μας σαν σκουπιδότοπους πλαστικών και ηλεκτρονικών αποβλήτων επειδή στραφήκαμε σε καθαρές πηγές ενέργειας.

Έτσι, η πράσινη μετάβαση δεν αφορά μόνο στον ενεργειακό τομέα αλλά ταυτίζεται με την βιωσιμότητα σε όλους τους τομείς (μεταφορές, βιομηχανία, γεωργία, κτηνοτροφία). Γι’ αυτό πρέπει τα μοντέλα ανάπτυξης και κατανάλωσης να αναθεωρηθούν ολοκληρωτικά με γνώμονα τη βιωσιμότητα τους, δηλαδή να ικανοποιούν τη δοκιμασία του χρόνου.

Ακούμε πολύ έντονα το τελευταίο διάστημα για την περίφημη «ταξινομία» στην ΕΕ. Τι ακριβώς κάνει αυτό το εργαλείο;

Είναι ένα υποστηρικτικό εργαλείο αξιολόγησης της βιωσιμότητας των δραστηριοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Πρόκειται για την 1η παγκόσμια προσπάθεια να προσδιοριστεί τί θεωρείται πραγματικά βιώσιμη οικονομική δραστηριότητα και να βοηθήσει στην εξάλειψη της λεγόμενης πράσινης εξαπάτησης (GreenWashing).

Ουσιαστικά διαμορφώνεται ένας κατάλογος δραστηριοτήτων και κριτηρίων που παρέχει στις επιχειρήσεις και στους επενδυτές μια κοινή γλώσσα για τον προσδιορισμό των οικονομικών δραστηριοτήτων που θεωρούνται περιβαλλοντικά βιώσιμες και αποσκοπεί να καθοδηγεί τις αγορές να αποφασίζουν τελικά ποια επένδυση είναι επιλέξιμη για χρηματοδότηση.

Η Ευρώπη εμφανίζεται διχασμένη ως προς την αξιοποίηση συγκεκριμένων πηγών ενέργειας. Υπάρχει πολύ έντονη συζήτηση και αντιπαράθεση μεταξύ χωρών όπως η Γερμανία η Γαλλία και όχι μόνο, γύρω από το αν η πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο, έστω προσωρινά, έπρεπε να πάρουν έγκριση να συμπεριληφθούν ως πράσινες μορφές ενέργειας στη διαδικασία της ενεργειακής μετάβασης. Εξηγήστε μας λίγο τι συμβαίνει αυτήν τη στιγμή στην Ευρώπη;

Βρισκόμαστε μπροστά σε μία σύγκρουση κατεστημένων συμφερόντων και επιχειρηματικών ομίλων για την πράσινη μετάβαση. Η σύγκρουση αυτή γίνεται και στο πεδίο της ταξινομίας, μέσα από τις «διαφορετικές ερμηνείες» για τον ορισμό του τι πρέπει να περιλαμβάνει η πράσινη μετάβαση.

Αν είχαμε τη δυνατότητα σήμερα να διαλέξουμε εκ του μηδενός ποιες πηγές παραγωγής ενέργειας θα διαλέγαμε, με βάση τους κανόνες της επιστήμης θα επιλέγαμε ξεκάθαρα τις ανανεώσιμες πηγές. Και αυτό γιατί η ηλιακή και η αιολική ενέργεια είναι οι φθηνότερες μορφές ενέργειας σήμερα, είναι ανεξάντλητες και δεν εκπέμπουν αέρια του θερμοκηπίου.

Όμως, με την πυρηνική ενέργεια και τα ορυκτά καύσιμα ήδη καθιερωμένα, η ενεργειακή αλλαγή δεν είναι καθόλου εύκολη. Πόσο δε μάλλον όταν τα κατεστημένα συμφέρονται υποστηρίζονται από ολόκληρες χώρες (πχ Γαλλία – πυρηνικά, Αραβικός κόλπος – πετρέλαιο, Ρωσία – φυσικό αέριο).

To ζήτημα λοιπόν δεν είναι ούτε τεχνικό, ούτε περιβαλλοντικό. Είναι καθαρά πολιτικό. Ωστόσο υπάρχουν σημαντικές προσπάθειες να αλλάξουν τα πράγματα. Πριν λίγες μέρες, ο Habeck, Υπουργός Οικονομίας και Κλιματικής Προστασίας της Γερμανίας δήλωνε πως η Γερμανία απείχε σημαντικά από τους κλιματικούς της στόχους για το 2021, και πως η Γερμανική Κυβέρνηση πρέπει να γίνει ταχύτερη και αποτελεσματικότερη στην προώθηση καθαρών ενεργειακών επιλογών.

Μία ειλικρινής δήλωση που δείχνει το δρόμο για το μέλλον στη μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ.

Ξέρετε, πολύς κόσμος ακούει για την πυρηνική ενέργεια και είναι αρκετά επιφυλακτικός φέρνοντας στο μυαλό του τις μεγάλες καταστροφές του Τσέρνομπιλ ή της Φουκουσίμα. Η δικιά σας η γνώμη ποια είναι; Είναι ασφαλής η πυρηνική ενέργεια; Μπορεί να έχει θέση στην πράσινη μετάβαση;

Κατά τη γνώμη μου η πυρηνική ενέργεια δεν είναι επιλογή μέλλοντος. Το ενδεχόμενο πυρηνικού ατυχήματος είναι ο πιο προφανής λόγος και να προσθέσω εδώ ότι από το εργοστάσιο της Φουκουσίμα εξακολουθεί να διαρρέει ραδιενεργό νερό στον ωκεανό. Τα πυρηνικά ατυχήματα δεν είναι ατυχήματα. Είναι θανατηφόρες καταστροφές μεγάλου βεληνεκούς.

Υπάρχουν επιπλέον ανοιχτά θέματα: Τα επικίνδυνα ραδιενεργά απόβλητα πρέπει να μείνουν ασφαλισμένα για μερικές χιλιάδες χρόνια. Πού και με ποιο κόστος (οικονομικό και κοινωνικό);

Το κόστος κατασκευής είναι υπέρογκο. Μάλιστα μόνο το κόστος ασφάλισης των σταθμών, το οποίο σημειωτέον δεν αναλαμβάνουν ασφαλιστικές εταιρείες αλλά εξ ολοκλήρου τα κράτη, είναι εξαιρετικά υψηλό. Συμφωνούν τα κράτη / οι πολίτες να το χρηματοδοτήσουν;

Είναι τα πυρηνικά η καταλληλότερη τεχνολογία στις περιόδους κλιματικής κρίσης που διανύουμε, με περισσότερους, συχνότερους και εντονότερους καύσωνες; Ή πρέπει πάνω από μία ορισμένη θερμοκρασία να σταματούν τη λειτουργία τους; Και οι τεράστιες ποσότητες νερού που χρειάζονται για την ψύξη τους;

Σημειώνω επίσης ότι η πυρηνική ηλεκτροπαραγωγή καταναλίσκει ως καύσιμο το ουράνιο, που είναι και αυτό ορυκτό καύσιμο (η παραγωγή του ξεκινάει από κάποιο ορυχείο).

Από την άλλη, η Κομισιόν φαίνεται πως εκτιμά ότι οι ιδιαίτερες συνθήκες που έχει φέρει η πανδημία επιβάλλουν την συνέχιση της χρήσης του φυσικού αερίου, ως μια λιγότερο επιβλαβή για το περιβάλλον μορφή ενέργειας, που με συγκεκριμένα περιβαλλοντικά κριτήρια μπορεί να αξιοποιείται για κάποια χρόνια ακόμα. Πώς την κρίνετε αυτήν την προσέγγιση, σε όλες τις διαστάσεις της;

Η κλιματική κρίση είναι μία υπαρξιακή απειλή για την ανθρωπότητα και οι χρόνοι είναι πιεστικοί. Δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί η πράσινη μετάβαση όποτε θέλουμε.Είναι η τελευταία δεκαετία που μπορούμε να ελπίζουμε ότι η (αντί)δραση μας μπορεί να έχει κάποιο μετρήσιμο αποτέλεσμα. Δεν μπορούμε να αναβάλουμε την υλοποίηση (όχι τη λήψη, την υλοποίηση) μέτρων για την τελευταία χρονιά.Δεν είναι δόση εφορίας ή τελών κυκλοφορίας. Πρέπει άμεσα να μειώσουμε τα αέρια του θερμοκηπίου.Κατ’ επέκταση χρειάζονται ξεκάθαρες πολιτικές που να μην θολώνουν το μήνυμα. Η πράσινη μετάβαση δε μπορεί γίνεται με ορυκτά καύσιμα.

Σκεφθείτε πως πέρσι τον Μάιο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Ενέργειας (InternationalEnergyAgency – IEA), που είναι ένας ιδιαίτερα συντηρητικός στις εκτιμήσεις του οργανισμός, στον οδικό χάρτη για τον μηδενισμό των εκπομπών ανέφερε ξεκάθαρα, για πρώτη φορά, πως δεν χρειάζονται νέες επενδύσεις σε άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Και καλούσε όλους τους ενεργειακούς ομίλους να σταματήσουν τις έρευνες για κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς δεν έχει κανένα νόημα να αναπτυχθούν.

Τόσο ξεκάθαρα είναι τα πράγματα. Ειρήσθω εν παρόδω να προσθέσω ότι οι νέοι σταθμοί φυσικού αερίου που θα κατασκευαστούν θα καταλήξουν παροπλισμένα περιουσιακά στοιχεία (strandedassets) σε πολύ λίγα χρόνια. Υπάρχει ο κίνδυνος τη βαριά αυτή οικονομική απώλεια να κληθεί να την επωμισθεί το σύνηθες υποζύγιο: ο φορολογούμενος απανταχού στον πλανήτη.

Μιας και είναι στην επικαιρότητα, για το ζήτημα της ενέργειας και μάλιστα ως πεδίο με άμεσες επιπτώσεις στα ελληνικά νοικοκυριά, υπάρχει ένας έντονος προβληματισμός γύρω από το τι ή ποιος μας οδήγησε σε αυτήν την κατάσταση. Ποιος φταίει τελικά; Η πανδημία; Η εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και τα γεωπολιτικά παιχνίδια της Ρωσίας; Οι ευρωπαϊκές αποφάσεις για την πράσινη μετάβαση που απορρυθμίζουν την ενεργειακή αγορά; Όλα αυτά μαζί;

Η αιτία πίσω από την ενεργειακή κρίση τιμών είναι το φυσικό αέριο. Η τιμή του φυσικού αερίου έχει εκτιναχθεί, συμπαρασύροντας κάθε υπηρεσία ή μεταποίηση που το χρησιμοποιεί, έχοντας οδηγήσει στην τέλεια ενεργειακή καταιγίδα.

Η αιτία αυτή της έκρηξης στις τιμές του είναι συνδυασμός γεωπολιτικών παιχνιδιών, επιδράσεων ακραίων καιρικών φαινομένων, προβλημάτων στην εφοδιαστική αλυσίδα λόγω πανδημίας και παιχνιδιών αγοράς. Μάλιστα, σύμφωνα με σχετικές μελέτες, οι εταιρείες φυσικού αερίου έχουν αποκομίσει ήδη κέρδη δεκάδων δισ. από την κρίση.

Η οριστική απάντηση στην εκτόξευση των τιμών είναι η απεξάρτηση από αυτό. Άλλωστε και στην Ελλάδα, αν δει κανείς τη διακύμανση της χονδρεμπορικής τιμής ηλεκτρικής ενέργειας, όταν φυσάει πολύ ή έχουμε μεγάλη ηλιοφάνεια και αυξάνεται η διείσδυση των αιολικών και φωτοβολταϊκών στο ενεργειακό μίγμα, αμέσως πέφτουν πολύ οι τιμές.

Ποιο θεωρείται ότι είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στην επίτευξη του στόχου της πράσινης μετάβασης;

Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι πως προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση με στρατηγικές επεμβάσεις κυρίως στην προσφορά της ενέργειας. Δεν τολμάμε να ενσωματώσουμε στη στρατηγική μας παράλληλη, εξίσου ριζική επέμβαση και στην ζήτηση της ενέργειας.

Αυτό βέβαια σημαίνει να αλλάξουμε την «ευκολία» (convenience) και «την άνεση» (LifeStyle) της ζωής μας, όπως έχουν προδιαγραφεί ως σήμερα, που σχετίζονται δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις με την υπερκατανάλωση, την εταιρική απληστία και την εγωιστική μας στάση απέναντι στη φύση. Αυτός είναι ο «ελέφαντας στο δωμάτιο» της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης.

Χάρης Δούκας, αναπληρωτής καθηγητής ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ

 

του ΑΛΕΞΗ ΠΑΝΟΥΣΗ