Η ενεργειακή κρίση πρέπει να επιταχύνει την πράσινη μετάβαση με κοινωνική δικαιοσύνη
Για να αντιμετωπίσουμε την ενεργειακή κρίση που ζούμε, οφείλουμε να καταλάβουμε τους προσδιοριστικούς παράγοντες που την προκαλούν. Οι αναταραχές στις αγορές ενέργειας προκαλούνται από τις αναταραχές στις τιμές των ορυκτών καυσίμων. Όταν οι τιμές των καυσίμων καταρρέουν (2008, 2013, 2020), σπάνια επωφελούνται οι καταναλωτές, αντίθετα όταν οι τιμή του αργού εκτοξεύεται, το κόστος μετακυλίεται στα νοικοκυριά τα οποία απορροφούν και το μεγαλύτερο πλήγμα. Το κόστος του ρίσκου και η μετακύλιση της αστάθειας στους καταναλωτές είναι δομικό στοιχείο της αγοράς ενέργειας βασισμένης στα ορυκτά καύσιμα.
Επομένως στο ερώτημα: εάν πρέπει να επενδύσουμε σε νέα έργα για ορυκτά καύσιμα (φυσικό αέριο, λιγνίτης, εξόρυξη υδρογονανθράκων), τα οποία έχουν ημερομηνία λήξης ή εάν οι διαθέσιμοι πόροι πρέπει να αξιοποιηθούν για πιο γρήγορη και δίκαιη πράσινη μετάβαση, η απάντηση είναι σαφής. Στην ίδια κατεύθυνση οδηγεί και το Repower Europe και η εργαλειοθήκη της Ε.Ε, όπου αποσκοπούν στην επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης, με την ταχεία διείσδυση των ΑΠΕ και τη μελλοντική απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Θυμίζω άλλωστε τις δεσμεύσεις στις οποίες συμμετέχει η χώρα μας, όπως για παράδειγμα Συμφωνία των Παρισίων 2016, new green deal 2019, Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (COP26) 2021 στη Γλασκώβη και την αντίστοιχη Διάσκεψη (COP27) στην Αίγυπτο το 2027.
Η πράσινη μετάβαση αναδεικνύεται ως αδήριτη ανάγκη. Πρόκειται ωστόσο για μια μακρόχρονη διαδικασία, η οποία απαιτεί στρατηγικό σχεδιασμό, κινητοποίηση πολλαπλών χρηματοδοτικών εργαλείων και διαρκή διαβούλευση. Το ζητούμενο της μετάβασης είναι η απανθρακοποίηση της οικονομίας μας, δηλαδή μηδενικές εκπομπές, το οποίο σημαίνει 0% ρύπους από φυσικό αέριο, πετρέλαιο, λιγνίτη, άνθρακα, αυτοκίνητα εσωτερικής καύσης κλπ μέχρι το 2050. Εμείς μάλιστα ως ευρωπαϊκή αριστερά προτείνουμε το 2045 με πολύ πιο φιλόδοξους στόχους για το 2030. Για τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ αυτή η επιλογή είναι μονόδρομος, προκειμένου να έχουμε ενεργειακή και κλιματική ασφάλεια, αλλά και μικρότερο ενεργειακό κόστος.
Πρακτικά αυτό συνεπάγεται ότι πολλοί άνθρωποι θα χάσουν τις δουλειές τους, ίσως τα σπίτια τους, την ασφάλειά τους, θα βρεθούν στο περιθώριο. Οι μη προνομιούχοι θα επηρεαστούν περισσότερο. Επομένως θα πρέπει να ξαναχτίσουμε την οικονομία μας με τέτοιο τρόπο που θα επιτρέπει οι ευκαιρίες να μοιράζονται πιο δίκαια. Άρα
αποδέσμευση από τη μονοδιάστατη προσήλωση στην ανάπτυξη τύπου business as usual και προτεραιότητα σε νέα μέτρα που θα βελτιώσουν την υγεία και την ευημερία των ανθρώπων, τη μείωση των ανισοτήτων, την αντιμετώπιση της έκτακτης ανάγκης για το κλίμα και την αποκατάσταση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Η Ε.Ε. από τα πρώτα κείμενά της αναφέρεται σε καταστροφικές συνέπειες, εάν δεν ληφθούν πρόνοιες ώστε η μετάβαση να είναι δίκαιη.
Παρόλες τις εξαγγελίες και τη δήθεν φιλοπεριβαλλοντική πολιτική της κυβέρνησης, στην πραγματικότητα έχουμε απτά παραδείγματα πλέον ότι η κυβέρνηση δεν προωθεί την πράσινη μετάβαση και τις ΑΠΕ. Αντίθετα με τις πράξεις της, φέρνει την κοινωνία απέναντι.
-Στο πρώτο παράδειγμα της πράσινης μετάβασης στη χώρα μας, την απολιγνιτοποίηση των λιγνιτικών περιοχών, η κυβέρνηση έχει αποτύχει παταγωδώς. Προέβη σε βίαιη και χωρίς σχέδιο απολιγνιτοποίηση προκαλώντας καταστροφή και ερημοποίηση στις λιγνιτικές περιοχές.
-Η απολιγνιτοποίηση δεν οδήγησε στην αντικατάσταση του λιγνίτη από ΑΠΕ, όπως προέβλεπε το δικό μας ΕΣΕΚ του 2018, αλλά οδήγησε στην αύξηση του φυσικού αερίου κατά 24%, όταν η τάση στην ΕΕ είναι η μείωση του φυσικού αερίου. Η Ελλάδα είναι πρώτη σε επενδύσεις φυσικού αερίου στην ΕΕ. Στην ταξονομία της ΕΕ η κυβέρνηση υποστήριξε την ένταξη του φυσικού αερίου και της πυρηνικής ενέργειας στις πράσινες επενδύσεις. Ακόμα και στις 20 Ιουλίου 2022, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τη μείωση της κατανάλωσης ορυκτού αερίου το οκτάμηνο Αυγούστου 2022-Μαρτίου 2023 κατά 15% για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ-27, η κυβέρνηση (με κάποια άλλα κράτη), ζήτησε και έλαβε εξαιρέσεις από την μείωση του φυσικού αερίου.
-Προσφάτως η κυβέρνηση της ΝΔ, εξήγγειλε πρόγραμμα ερευνών για εξορύξεις υδρογονανθράκων που αν υλοποιηθούν, θα μετατραπούν σύντομα σε λανθάνοντα περιουσιακά στοιχεία, σε αντίθεση με τα ορθά χωροθετημένα θαλάσσια αιολικά πάρκα, τα οποία συμβάλλουν στην ενεργειακή επάρκεια της χώρας, ενισχύουν τον γεωστρατηγικό ρόλο της Ελλάδας και μπορούν να αμβλύνουν τον ανταγωνισμό μεταξύ κρατών για τη διασφάλιση ενεργειακών πόρων.
-Από την πρώτη στιγμή της διακυβέρνησης της χώρας από τη Νέα Δημοκρατία, ακολουθήθηκε μια συστηματική προσπάθεια αποδόμησης του θεσμού των Ενεργειακών Κοινοτήτων (ΕΝΚΟΙΝ) και πολλαπλασιάστηκαν τα θεσμικά εμπόδια για τη διάδοσή τους. Ακόμα και οι χρηματοδοτήσεις, που προέβλεψε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ για τις λιγνιτικές περιοχές, ήταν παγωμένες μέχρι πρόσφατα.
-Η καθυστέρηση του Ειδικού χωροταξικού για τις ΑΠΕ, των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών στις περιοχές NATURA, τα πιλοτικά πλωτά φ/β τα οποία εξαιρούνται από κάθε είδους περιβαλλοντική εκτίμηση και τα τραγικά λάθη του κ. Χατζηδάκη με την υπερθέρμανση που δημιουργήθηκε, δημιούργησαν ένα αρνητικό κλίμα στην κοινωνία. Παράλληλα δημιουργήθηκε η μεγαλύτερη φούσκα στον κλάδο της ενέργειας, με 100 GW βεβαιώσεις παραγωγού, όταν το δίκτυο δεν είναι ικανό να σηκώσει ούτε το 10% των αιτήσεων αυτών. Η ενεργειακή δημοκρατία δέχτηκε σοβαρό πλήγμα από την Υπουργική Απόφαση της 12ης Αυγούστου 2022 που κατάργησε την θεμελιώδη αρχή της χρονικής προτεραιότητας για τη σύνδεση των έργων ΑΠΕ στο δίκτυο.
-Οι ασκούμενες πολιτικές στον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας είναι από ανύπαρκτες έως ανεπαρκείς. Φαίνεται ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να καταλάβει ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ενεργειακών αναγκών μας δεν είναι η ηλεκτροπαραγωγή. Αντίθετα πρέπει εξίσου να εστιάσουμε και στην θέρμανση-ψύξη σπιτιών, στις μεταφορές, στον πρωτογενή τομέα κ.τ.λ.
Πολύ φοβάμαι ότι αν δεν αλλάξει άμεσα η διακυβέρνηση της χώρας, θα χαθεί και άλλος πολύτιμος χρόνος με τραγικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Θα χαθεί πλήρως η κοινωνική αποδοχή της πράσινης μετάβασης, η οποία αποτελεί προσδιοριστικό παράγοντα και απαραίτητη προϋπόθεση της υλοποίησης της πράσινης μετάβασης.
Η προσδοκία μας είναι ότι θα αναλάβουμε τη διακυβέρνηση της χώρας και θα υλοποιήσουμε το πρόγραμμά μας «πράσινη επανάσταση» και «δικαιοσύνη παντού», αντιμετωπίζοντας την ενεργειακή κρίση και προβαίνοντας στην παραγωγική ανασυγκρότηση ενσωματώνοντας την δίκαιη και βιώσιμη ενεργειακή μετάβαση, πάντα στο πλαίσιο των διεθνών και ευρωπαϊκών δεσμεύσεων και βέλτιστων διεθνών πρακτικών. Τα ορυκτά καύσιμα πρέπει να αντικατασταθούν με ΑΠΕ, με ορθή χωροθέτηση. Δεσμευόμαστε ότι θα φτιάξουμε εργαλεία σχεδιασμού, συμμετοχής, χρηματοδότησης και συνδιαμόρφωση προτάσεων για την επόμενη μέρα ώστε η μετάβαση να είναι δίκαιη, να μη μείνει κανείς πίσω.
Ειδικότερα για τις λιγνιτικές περιοχές θα προβούμε σε τροποποίηση του μοντέλου διακυβέρνησης με ευρεία συμμετοχική και συμπεριληπτική εκπροσώπηση σε όλες τις δομές διακυβέρνησης.
Με την προϋπόθεση πάντα της ευρείας συμμετοχής, αποσκοπούμε στην ολοκλήρωση του χωροταξικού σχεδιασμού. Στοχεύουμε στην άμεση εκκίνηση των αποκαταστάσεων ανάλογα με την χρήση. Η επαναπόδοση αποκαταστημένων εδαφών στην τοπική κοινωνία θα γίνει με ευρεία διαβούλευση, διαφανή κριτήρια και έλεγχο με προτεραιότητα στον πρωτογενή τομέα, σε τοπικές ΜμΕ και σε ΕΚΟΙΝ.
Το σχέδιό μας θα περιλαμβάνει χρηματοοικονομικούς μηχανισμούς που θα βοηθήσουν την πλειοψηφία του κόσμου να προσαρμοστεί. Πρέπει να επαναπροσδιοριστεί η χρήση κεφαλαίων ώστε να μειώνεται η ανισότητα. Για αυτό προτείνουμε θεσμοθέτηση ρήτρας μηδενικού ελλείμματος ρυθμών ανάπτυξης και θέσεων εργασίας, με συγκεκριμένο και ρεαλιστικό σχέδιο μετάβασης. Η πολιτεία οφείλει να αποδώσει στις λιγνιτικές περιοχές το ΑΕΠ και τις θέσεις εργασίας που τους στερεί η απολιγνιτοποίηση.
Ως προς τους υδρογονάθρακες έχουμε κάνει σαφές στις προγραμματικές μας θέσεις ότι δεν θα προχωρήσουμε σε νέες άδειες ούτε ανανέωση των υφιστάμενων συμβάσεων για έρευνα για εξορύξεις υδρογονανθράκων. Αντίθετα προτείνουμε ορθά χωροθετημένα, θαλάσσια αιολικά πάρκα.
Για την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ η μετάβαση στις ΑΠΕ με όρους “ενεργειακής δημοκρατίας” και αποφυγής του κοινωνικού αποκλεισμού, αποτελεί προτεραιότητα, προκειμένου η κοινωνία να συμμετέχει στην παραγωγή και αυτοκατανάλωση ενέργειας. Στις προγραμματικές μας θέσεις προβλέπουμε το 50% του ενεργειακού δυναμικού να παράγεται από νοικοκυριά, μικρές επιχειρήσεις και τοπικές κοινωνίες μέσω ενεργειακών κοινοτήτων και άλλων σχημάτων. Ειδικά για τις λιγνιτικές περιοχές είναι προτεραιότητά μας η διασφάλιση φυσικού και ηλεκτρικού χώρου, για τις ΕΚΟΙΝ. Στις ζώνες απολιγνιτοποίησης (ΖΑΠ) και στα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΕΠΣ), πρέπει να προβλεφθούν εκτάσεις για τη διακριτή ανάπτυξη EKOIN .
Θα δώσουμε βάρος στην αναβάθμιση των σπιτιών, στην ενεργειακή αυτονομία και σε οικολογικές μορφές θέρμανσης. Μια τέτοια πολιτική θα προστατεύσει τα νοικοκυριά και από αυξήσεις των τιμών όπως τη σημερινή. Ενώ θα επιτάχυνε και την πράσινη μετάβαση της χώρας με μέριμνα για τους πιο αδύναμους. Ειδικότερα για τις λιγνιτικές περιοχές προτείνουμε άμεσα ενισχυμένο Πρόγραμμα «Εξοικονομώ-Αυτονομώ», πολλαπλάσιο των υπολοίπων Περιφερειών.
Είναι φανερό ότι η πορεία προς την πράσινη μετάβαση αναδεικνύει και το πολιτικό επίδικο της εποχής. Σήμερα υπάρχει παγκόσμια συναίνεση για την πράσινη μετάβαση. Όμως είναι μεγάλη η διαφοροποίηση μεταξύ αριστεράς και δεξιάς για το ποιον αφορά η πράσινη μετάβαση. Όπως στη βιομηχανική επανάσταση υπήρξαν οι πολιτικοί πόλοι που καθόρισαν το μέλλον του κόσμου, έτσι και σήμερα το διακύβευμα της πράσινης μετάβασης θα καθορίσει την πολιτική του μέλλοντος.
Στη χώρα μας η επόμενη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ αποτελεί ένα παράθυρο ευκαιρίας για μια δίκαιη και βιώσιμη μετάβαση.
---------------------------
* Η κα Πέτη Πέρκα είναι Βουλευτής Φλώρινας, Αναπληρώτρια Τομεάρχης Περιβάλλοντος & Ενέργειας ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ
Το άρθρο περιλαμβάνεται στο αφιέρωμα του energypress για τις προκλήσεις, τους φόβους και τις προσδοκίες στον ενεργειακό τομέα το 2023
