Η Ελλάδα και το ενεργειακό αύριο

«Να ξαναδούμε με φρέσκια ματιά τον αγωγό EastMed. Να αξιοποιήσουμε όλα τα κοιτάσματα αερίου όλων των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου. Η Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει μια σπουδαία νέα πηγή τροφοδοσίας της Ευρώπης με αέριο, αντικαθιστώντας το 20% των ρωσικών εισαγωγών στην Ε.Ε. Κορυφαίος ο ρόλος της Ελλάδας ως πύλης εισόδου πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας προς την Ευρώπη». Μερικά από τα σημαντικότερα συμπεράσματα του διήμερου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών, που έγινε στην Ουάσιγκτον. Τόσο από εμάς που τα αναδείξαμε και τα  τεκμηριώσαμε, όσο και από κορυφαίους Αμερικανούς πολιτικούς παράγοντες (πχ γερουσιαστής Ρ. Μενέντεζ, αναπληρώτρια κυβερνήτης Καλιφόρνια Ελ. Κουναλάκη, πρ. ΥΠΕΞ ΗΠΑ Μάικ Πομπέο), αλλά και από σημαντικούς εκπροσώπους της διοίκησης Biden, από το State Department και το υπουργείο Περιβάλλοντος.

Η τραγωδία του ουκρανικού λαού και οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας, έχουν ανατρέψει μέσα σε ένα μήνα και στον τομέα της ενέργειας, καταστάσεις δεκαετιών κι έχουν αναδείξει μοναδικές ευκαιρίες γεωπολιτικής αναβάθμισης της χώρας ως μιας νέας ελπιδοφόρας ενεργειακής πηγής της Ευρώπης.

1. Η ΣΤΑΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Για πάνω από μια δεκαετία (από το 2011, που αρχικά σχεδιάστηκε), η εθνική ενεργειακή στρατηγική παραμένει σταθερή, μοναδική περίπτωση διαχρονικά σταθερής ελληνικής πολιτικής, που εφαρμόστηκε με συνέπεια και από τα τρία μεγάλα κόμματα. Περιφερειακή συνεργασία στη βάση του διεθνούς δικαίου και του δικαίου της θάλασσας, ταχύτατη πράσινη μετάβαση, σχεδιασμός αγωγών αερίου και ηλεκτρικών καλωδίων από  Ισραήλ, Κύπρο κι Αίγυπτο μέσω Ελλάδας, προς λοιπή Ευρώπη, με παράλληλη ανάπτυξη των εθνικών κοιτασμάτων αερίου. Η εθνική αυτή ενεργειακή στρατηγική έρχεται πλέον να δώσει ρεαλιστικές εναλλακτικές λύσεις στην υπαρξιακή απειλή της Ε.Ε. από την υπερεξάρτησή της από το ρωσικό αέριο.

Κατασκευή δεύτερου FSRU στην Αλεξανδρούπολη, πιθανός διπλασιασμός χωρητικότητας του TAP (της ραχοκοκαλιάς  ενεργειακής διαφοροποίησης στη Νοτιοανατολική Ευρώπη), ενίσχυση με κάθετες διασυνδέσεις προς Βουλγαρία και Βόρεια Μακεδονία, νέες εισαγωγές LNG (με το 50% από ΗΠΑ), είναι οι εξελίξεις των τελευταίων ετών.

Το σχήμα 3+1 (Ισραήλ, Κύπρος, Ελλάδα + ΗΠΑ) επιτρέπει να δημιουργήσουμε ένα Ενεργειακό Ερευνητικό Κέντρο με μόνιμη Γραμματεία στην Ελλάδα κι επέκταση συνεργασιών και στους τομείς των θαλάσσιων αιολικών, της αποθήκευσης και της παραγωγής υδρογόνου. Για το τελευταίο, υπενθυμίζεται οτι σύμφωνα με το διεθνή οργανισμό ανανεώσιμων πηγών IRENA, για την παραγωγή φθηνού πράσινου υδρογόνου (που είναι το καύσιμο του μέλλοντος), σε τιμές κάτω του $1.5/kgr, η δυναμικότητα της Ευρώπης δεν ξεπερνά τα 88EJ (μονάδα ενέργειας), ενώ αθροιστικά η ευρύτερη γειτονιά μας βόρεια Αφρική, Μέση Ανατολή και Υποσαχάρια Αφρική, φθάνουν τα 5.000EJ. Αυτή είναι η μεγάλη πρόκλησή μας για τις επόμενες δεκαετίες, αν θέλουμε να είμαστε πρωταγωνιστές.

2. O EASTMED ΚΑΙ ΤΟ 20% ΤΟΥ ΡΩΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ

Το 2010 η παραγωγή αερίου της ΕΕ ήταν 120 δις κυβ μέτρα (bcm), ενώ τώρα είναι μικρότερη από 50 bcm (με σύνολο κατανάλωσης 400bcm). Την ίδια περίοδο, η εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο παρέμεινε σταθερή, στο 40%. Η Ελλάδα, από την άλλη πλευρά, είναι το μόνο Κράτος - Μέλος που δεν έχει ακόμη εκμεταλλευτεί τα δικά της κοιτάσματα φυσικού αερίου. Σύμφωνα με την Ελληνική Αρχή Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ), «υπό την προϋπόθεση ότι οι γεωτρήσεις που θα γίνουν, είναι επιτυχείς στο ένα τέταρτο (1/4) των εντοπισμένων γεωλογικών δομών στις ελληνικές θάλασσες στο Ιόνιο Πέλαγος και νότια και δυτικά της Κρήτης, αυτές οι δομές θα μπορούσαν να φιλοξενούν αποθέματα  της τάξης των 2.000 bcm (σημ. η Ελλάδα καταναλώνει σήμερα 6 bcm/έτος). Η αξία των ελληνικών κοιτασμάτων είναι 250δις€».

Στην αναίρεση του σημερινού ευρωπαϊκού ενεργειακού αδιεξόδου, έρχεται να συμβάλει ο αγωγός EastMed, με τη μεταφορά αερίου από τα κοιτάσματα Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδας, προς Ιταλία. Το ατεκμηρίωτο γνωστό αμερικανικό non paper, αναιρέθηκε πλήρως μέσα στην Ουάσιγκτον, στις συζητήσεις του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών, από τις δηλώσεις και των αμερικανών συμμετεχόντων. Από τη δική μας πλευρά τονίσαμε ότι ο αγωγός έχει τεκμηριώσει με μελέτες ήδη από το 2019 την τεχνική και οικονομική βιωσιμότητά του (πολύ περισσότερο τώρα, με τις εξωπραγματικές τιμές αερίου), στηρίζεται χρηματοδοτικά από την Ε.Ε., πολιτικά από τις κυβερνήσεις Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδας, καθώς και Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Βόρειας Μακεδονίας, Σερβίας, Ουγγαρίας. Η κατασκευή του, κόστους 5.2 δις€ μέσα σε 36 μήνες, αποτελεί τη μοναδική ρεαλιστική μεσοπρόθεσμη λύση στο ευρωπαϊκό πρόβλημα απεξάρτησης από τη Ρωσία, αφού μπορεί να μεταφέρει έως 20 bcm/έτος, ενώ μετά το 2040 θα μπορεί να μεταφέρει πράσινο υδρογόνο. Προφανώς, στο τέλος η αγορά θα αποφασίσει ποια έργα θα κατασκευαστούν, γι' αυτό επισήμανα ιδιαίτερα το σχόλιο του Διευθύνοντος Συμβούλου της Chevron την περασμένη βδομάδα, ότι οι ελλείψεις αερίου και οι υψηλές τιμές στην Ευρώπη, αυτονόητα αναζωπυρώνουν το ενδιαφέρον για τον EastMed, όπως και το ανάλογο σχόλιο του Διευθύνοντος Συμβούλου της Edison, ιδιοκτήτη κατά 50% του αγωγού. 

Λαμβάνοντας υπόψη ότι το 2021 η ΕΕ έχει εισαγάγει από τη Ρωσία 160 bcm, διαπιστώνουμε ότι η ανάπτυξη της συνολικής δυναμικότητας των αγωγών TAP και EastMed, με την προσθήκη του Ελληνοβουλγαρικού IGB και των δύο FSRU στην Αλεξανδρούπολη, μπορούν να παράσχουν μέσω Ελλάδας στην ΕΕ, το 20% του ρωσικού εισαγόμενου φυσικού αερίου, ποσότητα που μάλιστα προέρχεται από τρεις νέες πηγές (Κασπία Θάλασσα, Ανατολική Μεσόγειος, LNG). Από τα υπόλοιπα 120bcm, ένα μέρος θα προέλθει από το διαθέσιμο διεθνώς LNG και την αύξηση τροφοδοσίας από τους αγωγούς Νορβηγίας και Βόρειας Αφρικής (στο βαθμό που δεν θα επιδιωχθεί το ακραίο σενάριο πλήρους απεξάρτησης απο τη Ρωσία).

3. Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΚΑΛΩΔΙΩΝ

Ο κόσμος (και η Ευρώπη) βαδίζει στον πλήρη εξηλεκτρισμό. Το 2050 θα χρειαζόμαστε την τριπλάσια ποσότητα ηλεκτρισμού από τη σημερινή. Έτσι, η αναβάθμιση των εθνικών δικτύων μεταφοράς ηλεκτρισμού και των ηλεκτρικών καλωδίων που ενώνουν δύο ή περισσότερες χώρες, αποτελεί πλέον κορυφαία ενεργειακή προτεραιότητα. Μαζί με τη γνωστή ως σήμερα «διπλωματία των αγωγών», ήδη οδεύουμε στη «διπλωματία των καλωδίων». Πρόσφατα, η ΕΕ δέσμευσε 657εκατ€ για τον “EuroAsia Interconnector”, τη σύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων Ισραήλ - Κύπρου - Ελλάδας. Το νέο ηλεκτρικό καλώδιο Αιγύπτου – Ελλάδας “EuroAfrica Interconnector”, ισχύος 3.000 MW, θα στηρίξει με πράσινο ηλεκτρισμό, την ελληνική οικονομία, τις εξαγωγές στην υπόλοιπη ΕΕ, καθώς και την παραγωγή πράσινου υδρογόνου. Οι νέες αυτές ποσότητες πράσινου ηλεκτρισμού από Ισραήλ και Αίγυπτο προς Ελλάδα, προκειμένου να εξαχθούν στην κεντρική Ευρώπη, απαιτούν από τώρα η χώρα μας να αναλάβει πρωτοβουλία για τη δημιουργία μια νέας «Ηλεκτρικής Λεωφόρου Νότου - Βορρά», από Ελλάδα έως την κεντρική Ευρώπη. Μια ηλεκτρική Λεωφόρο, που η σημασία της θα είναι πολλαπλάσια οποιουδήποτε άλλου άξονα, που θα μεταφέρει το αγαθό του ηλεκτρισμού από το νότο προς το βορρά, και όχι το αντίστροφο, που συνήθως συμβαίνει.

Οι διεθνείς εξελίξεις είναι τεκτονικές. Μαζί με την κρίση αναδεικνύονται κι ευκαιρίες. Ας τις δούμε...

*Ο Γιάννης Μανιάτης είναι καθηγητής, πρώην Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής

(ΤΟ ΒΗΜΑ)