Ο δικός μας πόλεμος μέσα από την εμπειρία αυτών που απαγόρευσαν τις εξορύξεις στις θάλασσές τους (και μας έστειλαν τις εταιρείες τους)

Την ώρα που Ελλάδα, Κύπρος, Τουρκία διαγκωνίζονται για την εξόρυξη υδρογονανθράκων στην οικολογικά (αλλά και σεισμικά) εξαιρετικά ευαίσθητη Ανατολική Μεσόγειο, οι ευρωπαϊκές χώρες της δυτικής και κεντρικής Μεσογείου κλείνουν την πόρτα στις έρευνες πετρελαίου και αερίου ώστε να φρενάρουν την κλιματική αλλαγή. Αποστολή σε Ιταλία και Ισπανία.

Μια προηγούμενη εκδοχή του ρεπορτάζ δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στο αμερικανικό περιοδικό Τhe Nation.

Στην ανατολική Μεσόγειο, τα νερά ξεπερνούν σε βάθος τα 5.000 μέτρα σχηματίζοντας την πιο εντυπωσιακή γεωλογική δομή της μεσογειακής λεκάνης: την ελληνική τάφρο, μια άβυσσο που εκτείνεται σε μήκος σχεδόν 600 χιλιομέτρων, από τη Δυτική Ελλάδα ως τα τουρκικά παράλια. Στα βάθη της γεννιούνται ισχυροί σεισμοί και βρίσκουν καταφύγιο σπάνια θαλάσσια είδη. Αυτή την εποχή, οι δυτικές παρυφές της ελληνικής τάφρου είναι το όριο μεταξύ δύο κόσμων. Από τη μία πλευρά, η Ιταλία, η Κροατία, η Γαλλία και η Ισπανία έχουν απαγορεύσει ή βρίσκονται στη διαδικασία απαγόρευσης νέων εξορύξεων υδρογονανθράκων, ώστε να προστατεύσουν το εύθραυστο μεσογειακό οικοσύστημα και να επιβραδύνουν την κλιματική αλλαγή. Από την άλλη, η Ελλάδα, η Κύπρος και η Τουρκία έχουν εγκλωβιστεί σε έναν εντεινόμενο γεωπολιτικό ανταγωνισμό, με αλληλοεπικαλυπτόμενες διεκδικήσεις θαλάσσιων περιοχών, ενώ πολεμικά πλοία προστατεύουν τα σκάφη που αναζητούν κοιτάσματα αερίου και πετρελαίου.

Μπορεί να ονομαστεί και παράδοξο. Χώρες της ανατολικής Μεσογείου προικισμένες με άφθονο ήλιο και αέρα, φιλοδοξούν να γίνουν παραγωγοί υδρογονανθράκων ακριβώς τη στιγμή που η εποχή των υδρογονανθράκων πλησιάζει στο τέλος της. Σε αυτό τις βοηθούν γαλλικές και ισπανικές εταιρείες, οι οποίες απαγορεύεται να διενεργήσουν αντίστοιχες έρευνες στη χώρα τους. Με την παρότρυνση διαδοχικών αμερικανικών κυβερνήσεων και της Exxon Mobil, η οποία συμμετέχει στην κοινοπραξία που αναζητά αέριο νότια της Κρήτης και γύρω από την Κύπρο, οι χώρες της ανατολικής Μεσογείου μοιάζουν αποκομμένες από τις εξελίξεις στην υπόλοιπη Ευρώπη.

«Ήταν ένα κακό όνειρο. Ευτυχώς ξυπνήσαμε».

Στο μεγαλύτερο μέρος της, η Ευρώπη προσανατολίζεται στην απαγόρευση νέων ερευνών για πετρέλαιο και αέριο, στη διακοπή της χρηματοδότησης έργων που αφορούν την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων και στη σταδιακή εγκατάλειψή τους. Μετά από χρόνια κινητοποιήσεων, αυτή η δραστική αλλαγή πολιτικής συμβαίνει στην Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και σε άλλες χώρες. Η απάντηση στο ερώτημα πώς μπορούν να επιτευχθούν μεγάλες νίκες για το περιβάλλον, με την ευρεία συμμετοχή πολιτών, ακόμη και της τοπικής άρχουσας τάξης, μπορεί να αναζητηθεί στη δυτική και την κεντρική Μεσόγειο.

Στο Conseil Insular, το κτίριο της τοπικής κυβέρνησης στην Ιμπιζα, ο ύπατος αξιωματούχος του ισπανικού νησιού, Βισέντε Μαρί Τόρες, ανακαλεί στη μνήμη του το 2012 με τρόμο. «Ήταν ένα κακό όνειρο. Ευτυχώς ξυπνήσαμε». Τη χρονιά εκείνη έγινε γνωστό ότι η σκωτσέζικη πετρελαϊκή εταιρεία Cairn Energy είχε εξασφαλίσει τέσσερις άδειες για έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων κοντά στις ακτές του νησιού, στα βαθιά νερά ανάμεσα στην ιβηρική χερσόνησο και τις Βαλεαρίδες Νήσους. Οι τέσσερις αυτές άδειες αποτελούσαν μικρό μέρος από τις περίπου 100 άδειες για έρευνες και εξορύξεις υδρογονανθράκων που χορήγησε το ισπανικό κράτος μετά το ξέσπασμα της κρίσης, το 2009. Σήμερα οι 57 απ’ αυτές έχουν επισήμως εγκαταλειφθεί ή εκπνεύσει, ενώ οι υπόλοιπες είναι άχρηστες, καθώς οι εκτεταμένες τοπικές αντιδράσεις κατέληξαν να επηρεάζουν την πολιτική της κυβέρνησης, η οποία βρίσκεται ένα βήμα πριν την οριστική απαγόρευση νέων εξορύξεων.

Το νομοσχέδιο για την Κλιματική Αλλαγή και την Ενεργειακή Μετάβαση που έχει κατατεθεί στην ισπανική βουλή από την κυβέρνηση του σοσιαλιστή Πέδρο Σάντσεθ και αναμένεται να ψηφιστεί στις αρχές του 2021 αναφέρει τα εξής: «Δεν θα χορηγηθούν νέες άδειες έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων και δεν θα οριστούν άλλες περιοχές παραχώρησης στην επικράτεια της χώρας, περιλαμβανομένων των χωρικών υδάτων, της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης και της υφαλοκρηπίδας».

Καλώς τις πετρελαϊκές τις ζουμπουρλούδικες

Η γαλλική Total δεν επιτρέπεται να αναζητήσει νέα κοιτάσματα στις γαλλικές θάλασσες, ούτε η ισπανική Repsol στις ισπανικές θάλασσες, ενώ η ιταλική ΕΝΙ έχει υποχρεωθεί να βάλει στον πάγο τα σχέδιά της στην Ιταλία. Ούτε καν οι ΗΠΑ, έδρα της Exxon, δεν επιτρέπουν νέες έρευνες και εξορύξεις στις περισσότερες θάλασσές τους. Η ελληνική κυβέρνηση αντιθέτως, υποδέχεται τις εταιρείες με ανοικτές αγκάλες και, υποσχόμενη ένα λαμπρό μέλλον, μας γυρίζει πολλές δεκαετίες πίσω.

 

Συμμαχία για τη γαλάζια θάλασσα

«Είναι δεδομένο ότι θα απαγορευτεί κάθε νέα εξόρυξη» λέει η Σάρα Πιτσινάτο, μέλος της γραμματείας της Allianza Mar Blava (Συμμαχία για τη Γαλάζια Θάλασσα) που σχηματίστηκε το 2013 για να πολεμήσει τα έργα υδρογονανθράκων γύρω από τις Βαλεαρίδες. Το μόνο αμφιλεγόμενο σημείο στη συζήτηση του νομοσχεδίου στην Ισπανία του 2020, είναι πόσο σύντομα θα σταματήσει η εκμετάλλευση των παλιών κοιτασμάτων.

«Αν, όταν ξεκινούσαμε, μου έλεγε κάποιος τι επρόκειτο να πετύχουμε, δεν θα το πίστευα» λέει η Μαρία Ανχελες Μαρί Πουτζ, γενική γραμματέας του συνδέσμου μικρομεσαίων επιχειρήσεων των νησιών Ιμπιζα και Φορμεντέρα (PIMEEF). Εκ πρώτης όψεως, ένας σύνδεσμος που περιλαμβάνει ενώσεις 52 κλάδων, από αρτοποιούς και υδραυλικούς ως εταιρείες εστίασης και ιδιοκτήτες παιδικών σταθμών είναι το τελευταίο μέρος στο οποίο θα αναζητούσε κανείς αντιστάσεις κατά των εξορύξεων υδρογονανθράκων. Αλλά αυτή είναι η δύναμη της Allianza Mar Blava, ότι ενέπλεξε τους πάντες, την κοινωνία των πολιτών, τις επιχειρήσεις και τις τοπικές αρχές στην ευρύτερη δυνατή συμμαχία.

«Επί χρόνια αφιέρωνα τουλάχιστον τη μισή μου μέρα ως γενική γραμματέας της PIMEEF στις ανάγκες της Alianza» λέει η Μαρί Πουτζ, ενώ και άλλες επαγγελματικές ενώσεις, οικολογικές οργανώσεις και δήμοι στα νησιά είχαν επιτρέψει σε υπαλλήλους τους, συνολικά 15-20 άτομα, να κάνουν το ίδιο. Παράλληλα, μια ομάδα 30-40 εθελοντών ανέλαβε να ενημερώσει την κοινή γνώμη για τους κινδύνους των εξορύξεων στη θάλασσα, ενώ νομικοί και λομπίστες στη Μαδρίτη παρακολουθούσαν κάθε βήμα των εταιρειών και των αρχών, ειδοποιώντας αμέσως τους κατοίκους των νησιών.

«Ξοδέψαμε 50 ευρώ για να οργανώσουμε τη μεγαλύτερη διαδήλωση στην ιστορία του νησιού. Ό,τι ζητούσαμε μας το χάριζαν, το μόνο που χρειαζόταν να πούμε ήταν “είναι για τις εξορύξεις”. Έκλαιγα στην κυριολεξία».

Τζουάν Τουρ, ιδρυτής Eivissa Diu No (Η Ίμπιζα Λέει Όχι)

Η ισπανική νομοθεσία αφήνει ένα μικρό παράθυρο διαβούλευσης πριν αξιολογηθεί ένα επενδυτικό σχέδιο από το υπουργείο Περιβάλλοντος και η Allianza χρησιμοποίησε αυτή την ευκαιρία για να πλημμυρίσει τις αρχές με ενστάσεις. Απέναντι στα σχέδια της Cairn Energy κατατέθηκαν περίπου 128.000 ενστάσεις, σχεδόν μία για κάθε κάτοικο της Ιμπιζα.

Στις Βαλεαρίδες, όλες οι προσπάθειες επικεντρώθηκαν στην παρεμπόδιση των ερευνών πριν την αρχική φάση της χαρτογράφησης του βυθού με σεισμικές έρευνες. «Δεν θέλαμε τις έρευνες, γιατί ίσως έβρισκαν πετρέλαιο και αυτό θα μας υποχρέωνε να αλλάξουμε το οικονομικό μας μοντέλο» λέει ο Μαρί Τόρες. «Τώρα που ο εφιάλτης πέρασε, ελπίζω να εστιάσουμε στο πώς θα κάνουμε την Ιμπιζα περιβαλλοντικά βιώσιμη».

Επί χρόνια, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις επέκριναν τη βιομηχανία του τουρισμού και τις πιέσεις που ασκούν στα οικοσυστήματα οι αφίξεις 13 εκατομμυρίων τουριστών ετησίως. Αλλά σε αυτή τη μάχη τα μέτωπα άλλαξαν. «Είναι απίστευτο το πώς ενωθήκαμε όλοι» λέει ο Τζουάν Τουρ, ο μηχανικός που ίδρυσε το κίνημα Eivissa Diu No (Η Ίμπιζα Λέει Όχι), καθώς στέκεται στην παραλία Σαλίνας μια ηλιόλουστη χειμωνιάτικη μέρα. Πίσω του, εθελοντές σαρώνουν την παραλία για να συλλέξουν το παραμικρό ίχνος πλαστικού. «Ξοδέψαμε 50 ευρώ για να οργανώσουμε τη μεγαλύτερη διαδήλωση στην ιστορία του νησιού» λέει. «Ό,τι ζητούσαμε μας το χάριζαν, το μόνο που χρειαζόταν να πούμε ήταν “είναι για τις εξορύξεις”. Έκλαιγα στην κυριολεξία». Ακόμη και ο τοπικός δισεκατομμυριούχος, ο Αμπελ Ματούτες, τοποθετήθηκε ενάντια στις έρευνες υδρογονανθράκων- σημάδι ότι δεν χρειάζεται να ανατρέψει κανείς τον καπιταλισμό για να βάλει τέλος στην εποχή του πετρελαίου – είναι αρκετό να διχαστούν οι καπιταλιστές μεταξύ τους.

 

Το βίντεο δημοσιεύτηκε με ελληνικούς υπότιτλους για πρώτη φορά από το ThePressProject εδώ.

Η αντίσταση, με αποκορύφωμα την πρωτοφανή διαδήλωση του 2014 στην Ιμπιζα, άσκησε βαθύτατη επίδραση στο τοπικό παράρτημα του Λαϊκού Κόμματος, υποχρεώνοντας τα στελέχη του να διαφοροποιηθούν από την κεντρική γραμμή του που χάραζε η Μαδρίτη. «Στην αρχή, το κόμμα προσπάθησε να πει ότι δεν γίνεται τίποτα γιατί οι άδειες είχαν δοθεί» λέει η διευθύντρια της εφημερίδας Diario de Ibiza, Κριστίνα Μαρτίν-Μπέγα. Καθώς όμως οι υποστηρικτές του Λαϊκού Κόμματος στις Βαλεαρίδες εξέφραζαν την οργή τους μετά τη διαγραφή τους από το κόμμα, το τοπικό παράρτημα άλλαξε στάση και τάχθηκε κατά των εξορύξεων.

Η (ισπανική) Repsol εγκαταλείπει την Ισπανία (και έρχεται στην Ελλάδα)

Το 2015, η Cairn Energy άφησε τις προθεσμίες που προέβλεπε η άδεια να εκπνεύσουν και έκλεισε τα γραφεία της στην Ισπανία, παραδεχόμενη σιωπηρά τη νίκη του κινήματος. Ελλείψει ανακοίνωσης από την πλευρά της, κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά αν αποχώρησε γιατί κατάλαβε ότι δεν θα εξασφάλιζε τις τελικές άδειες ή λόγω της υποχώρησης  της τιμής του πετρελαίου. Αυτό πάντως που ξέρουμε σίγουρα  είναι ότι η πίεση από τα κάτω έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επόμενη απόφαση, με την οποία διώχτηκαν οι εταιρείες από μια πολύ μεγαλύτερη θαλάσσια έκταση.

Καθώς η Μαδρίτη συνέχιζε να χορηγεί ακόμη περισσότερες άδειες για σεισμικές έρευνες στη Μεσόγειο, το κίνημα κατά των εξορύξεων αποφάσισε να αλλάξει τακτική. Αντί να κυνηγάει τις άδειες μία προς μία, έβαλε ως στόχο την προστασία μιας ολόκληρης περιοχής. Η θαλάσσια περιοχή που χρειαζόταν επειγόντως προστασία ήταν ο Διάδρομος Μετανάστευσης Κητωδών, ένα υποθαλάσσιο τόξο μεγάλου βάθους που αγκαλιάζει την ανατολική ακτή της Ισπανίας, φιλοξενώντας δελφίνια και φάλαινες κατά την ετήσια μετανάστευσή τους από τον Ατλαντικό ως την Κορσική, μέσω Γιβραλτάρ. Οι ακτιβιστές συγκέντρωσαν λεπτομερή δεδομένα για τις βλάβες που προξενούν οι σεισμικές έρευνες στην θαλάσσια ζωή, και κυρίως στα κητώδη, και κατέθεσαν τα στοιχεία στις αρχές, ενώ η πίεση της κοινής γνώμης δυνάμωνε.

Η τακτική λειτούργησε. Με ομόφωνες αποφάσεις το 2016 και το 2018, το κοινοβούλιο των Βαλεαρίδων ζήτησε να κηρυχθεί προστατευόμενη περιοχή μια θαλάσσια έκταση 46.385 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι στο εσωτερικό της υπήρχαν πάνω από δέκα παραχωρήσεις για έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων. Εν συνεχεία, τον Ιούνιο του 2018, η συντηρητική κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι κατέρρευσε και στην εξουσία ήρθε ο Σάντσεθ, με την κοινοβουλευτική υποστήριξη του Ποδέμος. Μία από τις πρώτες ενέργειες της νέας κυβέρνησης ήταν η ανακήρυξη του Διαδρόμου Μετανάστευσης Κητωδών ως προστατευόμενης περιοχής. Οι πετρελαϊκές εταιρείες που είχαν βλέψεις στην περιοχή, όπως η ισπανική Repsol, πήραν το μήνυμα και εγκατέλειψαν και άλλες άδειες, υποπτευόμενες ότι η μόνιμη απαγόρευση εξορύξεων ήταν ζήτημα χρόνου. (Η Repsol και η ιταλική ΕΝΙ δεν απάντησαν όταν τους ζητήθηκε να σχολιάσουν.)

Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Κροατία: Πάγωμα των εξορύξεων

Η Ισπανία δεν αποτελεί μοναδική περίπτωση. Στη γειτονική Γαλλία, οι έρευνες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο έχουν απαγορευτεί από το 2016, όταν τέθηκε σε ισχύ μορατόριουμ που αφορά όχι μόνο τα γαλλικά ύδατα της Μεσογείου και του Ατλαντικού, αλλά και τις υπερπόντιες γαλλικές κτήσεις, καθώς και την ηπειρωτική Γαλλία.

«Ο Ισπανικός Διάδρομος έχει μέγιστο βάθος 2500 μέτρων, ενώ η ελληνική τάφρος ξεπερνά σε βάθος τα 5000 μέτρα. Φιλοξενεί τον μεγαλύτερο πληθυσμό φυσητήρων στη Μεσόγειο και πολλά άλλα ευαίσθητα είδη».

Κάρλος Μπράβο, πρώην τεχνικός συντονιστής Allianza Mar Blava

Το μορατόριουμ έγινε νόμος το 2017 και η τότε υπουργός Περιβάλλοντος, Σεγκολέν Ρουαγιάλ χαρακτήρισε το τέλος των νέων εξορύξεων ως απαραίτητο βήμα ώστε να εκπληρώσει η Γαλλία τις περιβαλλοντικές δεσμεύσεις της. Ανατολικότερα, η Κροατία, με τις υπέροχες δαλματικές ακτές, επίσης δεν δυσκολεύτηκε να λύσει το ζήτημα, απαγορεύοντας το 2016 έρευνες και εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου στη θάλασσα. Στην Ιταλία, οι τελευταίες άδειες χορηγήθηκαν τον Φεβρουάριο του 2019. Εν συνεχεία η Ρώμη πάγωσε τις έρευνες υδρογονανθράκων.

«Επιβάλαμε μορατόριουμ προκειμένου να καταρτίσουμε ένα χωροταξικό σχέδιο και να δούμε πού ενδείκνυται να τρυπήσουμε και πού όχι» δήλωσε ο πρόεδρος της Επιτροπής Βιομηχανίας, Εμπορίου και Τουρισμού της ιταλικής Γερουσίας, Τζάνι Τζιρότο, ο οποίος προέρχεται από το Κίνημα 5 Αστέρων. Η κατάρτιση του χωροταξικού σχεδίου έχει αποδειχτεί δύσκολη, καθώς ακόμη και οι περιφέρειες που είναι επί της αρχής θετικές στις εξορύξεις, δεν θέλουν γεωτρύπανα στην αυλή τους. Η προσωρινή αναστολή ερευνών, που αρχικά επρόκειτο να διαρκέσει ως τον Αύγουστο του 2020, παρατάθηκε κατά έναν ακόμα χρόνο.

Οι Ιταλοί που αντιδρούσαν στις εξορύξεις μπορεί να μην γνώριζαν για τις μάχες που είχαν δοθεί στις Βαλεαρίδες, αλλά ήξεραν πολύ καλά ποιες επιπτώσεις είχαν οι εξορύξεις που γίνονταν επί δεκαετίες στη χώρα τους – και δεν τις ήθελαν. «Είναι ψέμα ότι οι πλατφόρμες εξόρυξης δεν ρυπαίνουν» λέει ο πρόεδρος της ένωσης αλιέων της πόλης Μονόπολι Σεβέριο Λοπεντότε. «Εκοψα τα ψάρια, βρωμούσαν, τους έβαλα όσα καρυκεύματα μπορούσα, πάλι βρωμούσαν» λέει, περιγράφοντας την ψαριά που έβγαλε, πριν λίγα χρόνια, κοντά σε πλατφόρμα εξόρυξης στα ανοικτά της νότιας Ιταλίας.

Οι πετρελαϊκοί κολοσσοί δεν εγκατέλειψαν τις προσπάθειες. Κάθε φορά που μια χώρα απαγορεύει τις έρευνες υδρογονανθράκων, πηγαίνουν λίγο πιο μακριά.

Οι ψαράδες στην γραφική Μονόπολι, λίγο νότια από το Μπάρι, ήταν από τους πρώτους που κινητοποιήθηκαν όταν έγινε γνωστό ότι η Ρώμη είχε χορηγήσει άδειες για έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων στα νερά της Απουλίας. Το 2012, δεκάδες δήμαρχοι, τοπικοί επιχειρηματίες και ο πρόεδρος της περιφέρειας της Απουλίας βρέθηκαν σε μια διαδήλωση που παρόμοιά της δεν είχε ξαναδεί η πόλη των 50.000 κατοίκων. Η περιφέρεια είχε ξοδέψει χρήματα για να βελτιώσει την επεξεργασία των λυμάτων ώστε να αναβαθμιστούν οι παραλίες της, και το τελευταίο που ήθελε ήταν νέες εστίες θαλάσσιας ρύπανσης. Επιπλέον, ήξεραν ότι οι υποσχέσεις για νέες θέσεις εργασίας ήταν κούφιες, γιατι οι πλατφόρμες άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου στις μέρες μας είναι άκρως αυτοματοποιημένες.

«Αυτή τη στιγμή βρίσκεται υπό κατασκευήν μια μεγάλη εγκατάσταση άντλησης φυσικού αερίου στο Ιμπλέο, νότια της Σικελίας» λέει ο επικεφαλής εκστρατειών της Greenpeace Ιταλίας, Αλεσσάντρο Τζανί. Οι εργασίες σε αυτήν συνεχίζονται, επειδή οι εταιρείες ENI και Edison απέσπασαν τις άδειες πριν τεθεί σε ισχύ το μορατόριουμ. «Ζητήσαμε να δούμε με λεπτομέρεια πόσες θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν» λέει. «Ο αριθμός είναι περίπου 20». Το βασικό θέμα, όμως, είναι το ίδιο το μέλλον της χώρας. «Στο τέλος του αιώνα, το 5% του σημερινού εδάφους της Ιταλίας θα έχει πλημμυρίσει. Τα περισσότερα από τα εδάφη αυτά βρίσκονται στη Βόρεια Αδριατική, όχι πολύ μακριά από τη Ραβένα, που είναι η πρωτεύουσα των ιταλικών υδρογονανθράκων» προσθέτει ο Τζανί. «Όταν με ρωτούν για τις θέσεις εργασίας στη Ραβέννα, απαντώ: και με την ίδια τη Ραβέννα τι θα γίνει;»

Οι πετρελαϊκοί κολοσσοί δεν εγκατέλειψαν τις προσπάθειες. Κάθε φορά που μια χώρα απαγορεύει τις έρευνες υδρογονανθράκων, πηγαίνουν λίγο πιο μακριά. Την τελευταία τριετία, η Repsol και η γαλλική ΤΟΤΑL εξασφάλισαν άδειες για έρευνες υδρογονανθράκων στο Ιόνιο και νότια της Κρήτης, σε θαλάσσια «οικόπεδα» που περιλαμβάνουν την ελληνική τάφρο. Στην θαλάσσια περιοχή με τις μεγαλύτερες προοπτικές, τα δικαιώματα έχει εξασφαλίσει κοινοπραξία στην οποία μετέχει η ExxonMobil, ενώ στο παιχνίδι έχουν μπει και τα Ελληνικά Πετρέλαια και η Energean.

Σίλβια Ρούσο, επικεφαλής της επιτροπής No petrolio Si energie Rinnovabili (Όχι στο πετρέλαιο, Ναι στις ανανέωσιμες πηγές ενέργειας) στη Μονόπολι της Απουλίας. Οκτώ χρόνια μετά τον αγώνα τους, στον ορίζοντα δεν υπάρχουν εξέδρες εξόρυξης. Φωτογραφία: Σάββας Καρμανιόλας

Όπως ο Διάδρομος για την Μετανάστευση των Κητωδών στην Ισπανία και η θαλάσσια περιοχή στα ανοικτά της Κυανής Ακτής, στη Γαλλία, έτσι και οι περιοχές αυτές είναι καταφύγια βιοποικιλότητας. «Ο Ισπανικός Διάδρομος έχει μέγιστο βάθος 2500 μέτρων, ενώ η ελληνική τάφρος ξεπερνά σε βάθος τα 5000 μέτρα» λέει ο πρώην τεχνικός συντονιστής της Allianza Mar Blava και νυν σύμβουλος στην εταιρεία Salvia, Κάρλος Μπράβο. «Φιλοξενεί τον μεγαλύτερο πληθυσμό φυσητήρων στη Μεσόγειο και πολλά άλλα ευαίσθητα είδη». Πέρυσι, η WWF Ελλάς ξεκίνησε εκστρατεία για την ανακήρυξη της ελληνικής τάφρου σε προστατευόμενη περιοχή. Την σχετική έκκληση υπέγραψαν 100 επιστήμονες και οργανώσεις από όλο τον κόσμο. Αλλά η προσπάθεια δεν απέκτησε τόση δυναμική ώστε να υποχρεώσει την ελληνική κυβέρνηση να βάλει στο συρτάρι τα σχέδια εξορύξεων.

Η Μεσόγειος είναι ημίκλειστη θάλασσα και τα νερά της χρειάζονται περίπου έναν αιώνα για να ανανεωθούν, ενώ δέχεται περισσότερες ανθρωπογενείς πιέσεις από κάθε άλλη θάλασσα στον πλανήτη. Αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους μαγνήτες τουριστών στον κόσμο, ενώ τα οικοσυστήματά της υποφέρουν από την ρύπανση, την υπεραλίευση, τον υποθαλάσσιο θόρυβο που προξενεί η εντατική ναυσιπλοϊα καθώς και από την εισβολή ειδών που περνούν τη διώρυγα του Σουέζ- όλο και περισσότερο, καθώς τα νερά της θερμαίνονται.

Αν προστεθούν σε όλα αυτά οι εκκωφαντικές συνεχείς ηχητικές εκρήξεις των σεισμικών ερευνών, οι ερευνητικές γεωτρήσεις και η εξόρυξη αερίου και πετρελαίου, μπορεί να προκύψει τεράστια ζημιά στο περιβάλλον και την υπόλοιπη οικονομική δραστηριότητα. Και όμως η Ελλάδα, η Κύπρος και η Τουρκία διακινδυνεύουν έναν πόλεμο μόνο και μόνο γι’ αυτό. Οι κοντόφθαλμες ελπίδες για οικονομικά οφέλη εξηγούν την κατάσταση- αλλά μόνο εν μέρει. Όταν η Ελλάδα χώρισε την ελληνική τάφρο σε θαλάσσια οικόπεδα, το 2011, βρισκόταν στην αρχή της σοβαρότερης οικονομικής κρίσης της πρόσφατης ιστορίας, που οδήγησε σε συρρίκνωση του ΑΕΠ της κατά 25%. Η Τουρκία χρειάζεται ενέργεια για να αναπτύξει την οικονομία της και να μειώσει την απόσταση που τη χωρίζει από την Ευρώπη. Στην Ανατολική Μεσόγειο, η ρημαγμένη από τον πόλεμο Συρία και ο υπό οικονομική κατάρρευση Λίβανος έχουν επίσης προσκαλέσει πετρελαϊκές εταιρείες να αναζητήσουν πετρέλαιο στα ύδατά τους.

Η επόμενη μεγάλη μάχη, η μάχη της Κρήτης

Αλλά οι λόγοι δεν είναι μόνο οικονομικοί. Σε τελική ανάλυση, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κροατίας είναι χαμηλότερο από αυτό της Ελλάδας, ακόμη και μετά την ελληνική κρίση, παρ’ όλα αυτά η Κροατία αποφάσισε να προστατεύσει τις θάλασσές της. Η Κύπρος ανυπομονεί να αρχίσει τις εξορύξεις παρότι, με βάση τα στοιχεία του ΔΝΤ, είναι η 34η πλουσιότερη χώρα στον κόσμο, ομοίως και το Ισραήλ, που είναι η 21η πλουσιότερη. Σε κάποια μέρη της Κύπρου και του Ισραήλ θα είναι αδύνατο να ζήσουν άνθρωποι το καλοκαίρι αν δεν μετριαστεί η κλιματική κρίση. Παρ’ όλα αυτά, οι χώρες αυτές αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του αγωγού αερίου EastMed, που σχεδιάζεται να μεταφέρει αέριο από τη Μεσόγειο στην Ευρώπη.

Τεχνολογίες απεικόνισης που αναπτύχθηκαν πρόσφατα, επιτρέπουν τον εντοπισμό αερίου ακόμη και στις δύσκολα εξερευνήσιμες γεωλογικές δομές της ανατολικής Μεσογείου, κάτι που έχει εντείνει τους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς. Η Αίγυπτος έχει ξεκινήσει την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της, ενώ η Λιβύη υπέγραψε μνημόνιο με την Τουρκία για τον καθορισμό των θαλάσσιων ζωνών, με τρόπο απαράδεκτο για την Ελλάδα. Μετά τις επανειλημμένες σεισμικές έρευνες της Τουρκίας, οι επικρίσεις των ευρωπαϊκών χωρών σε βάρος της Άγκυρας εστιάστηκαν στο ότι ενεργεί αυθαίρετα, όχι στο ότι ψάχνει υδρογονάνθρακες εκεί που δεν πρέπει να εξορύξει κανείς.

Για τις πετρελαϊκές εταιρείες, η επόμενη μεγάλη μάχη είναι να εξασφαλίσουν περιβαλλοντική αδειοδότηση, αν και, κρίνοντας από τις πρόσφατες κινητοποιήσεις στη δυτική Ελλάδα και την Κρήτη, ίσως αυτό να μην είναι τόσο απλό όσο πιστεύουν. Ένα από τα επιχειρήματα όσων αντιδρούν είναι ότι η εγκατάσταση εξεδρών άντλησης υδρογονανθράκων και αγωγών κατά μήκος του σεισμικά πιο ενεργού τόξου της Ευρώπης δεν είναι ό,τι πιο ασφαλές. Για τους ακτιβιστές στην Ελλάδα, η μάχη περιπλέκεται από το γεγονός ότι ο πυρετός του φυσικού αερίου υποστηρίζεται από την επιθυμία των ΗΠΑ να κατασκευάσουν ενεργειακές υποδομές που δεν περιλαμβάνουν τη Ρωσία. Η μετάβαση στην πράσινη ενέργεια θα μπορούσε να επιτύχει τον ίδιο στόχο, αλλά αυτό θα είχε σημαντικά μειονεκτήματα για την ExxonMobil και άλλες ενεργειακές εταιρείες. Φυσικά, η εταιρεία πιέζει για την κατασκευή του EastMed.

Σε τελική ανάλυση, τόσο η αποφυγή άσκοπων εντάσεων όσο και η αντιμετώπιση του παγκόσμιου προβλήματος της κλιματικής αλλαγής ίσως εξαρτώνται από την αποφασιστικότητα ανθρώπων που θέλουν να προστατέψουν το περιβάλλον του τόπου τους. Το εύθραυστο μεσογειακό οικοσύστημα πρέπει να διασωθεί παντού, όχι μόνο στις χώρες της κεντρικής και της δυτικής Μεσογείου. «Αν δεν προστατεύσουμε τη Μεσόγειο, δεν έχει μέλλον» είπε ο υπουργός περιβάλλοντος των Βαλεαρίδων, Μικέλ Μιρ. Όπως οι μάχες κατά των εξορύξεων, που μεταπήδησαν από τα μικρά νησιά στις ισχυρές πρωτεύουσες, μια Μεσόγειος ελεύθερη από ορυκτά καύσιμα μπορεί να χρησιμεύσει ως πρότυπο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμια κλίμακα.  

Επιμέλεια: Χριστόφορος Κάσδαγλης

Το Ινστιτούτο Ερευνών Πολιτικής Οικονομίας του πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης/Αμχερστ (PERI) στήριξε οικονομικά τη διεξαγωγή της έρευνας αυτής.

Το βίντεο Πετρέλαιο και Νερό δημοσιεύτηκε πρώτα στα ελληνικά από το ThePressProject.

Το βίντεο Oil and Water δημοσιεύτηκε πρώτα στα αγγλικά από το αμερικανικό περιοδικό The Nation.

 

17 Δεκεμβρίου 2020

reportersunited