H απίστευτη οδύσσεια των άγριων σκυλιών στις σαβάνες της Αφρικής

Κείμενο: Natalie Angier c.2022 The New York Times Company / Απόδοση: ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΤΣΟΜΠΑΝΗΣ

Οι τρεις αδερφές ήξεραν καλά ότι έπρεπε να αφήσουν την εστία τους. Ήταν αφρικανικά άγρια σκυλιά, κορυφαία αρπακτικά της υποσαχάριας περιοχής και ανάμεσα στα πλέον απειλούμενα θηλαστικά στη Γη. Στα τρία τους χρόνια, βρίσκονταν στο ζενίθ της διάθεσης για ζωή, της αγριότητας και της δύναμής τους, με τα λεπτοκαμωμένα άκρα τους να αντιστέκονται στη βαρύτητα. Αν δεν άρπαζαν την ευκαιρία να ανταλλάξουν την ασφάλεια της αγέλης τους με νέες προοπτικές αλλού, θα μπορούσαν κάλλιστα να πέθαιναν όπως είχαν ζήσει: σαν υποτελή θηλυκά που θυσιάζουν τις δικές τους επιθυμίες και δεν έχουν απογόνους.

Τον Οκτώβριο του περασμένου έτους, οι αδερφές ξεκίνησαν για τη μεγαλύτερη και πιο ψυχοφθόρα οδύσσεια που έχει καταγραφεί ποτέ για το είδος Lycaon pictus, ένα σαρκοφάγο που γνώρισμά του είναι οι μακρινές περιπλανήσεις. Τους επόμενους εννιά μήνες, οι σκύλοι ταξίδεψαν περίπου 2.100 χλμ., τα οποία, σύμφωνα με τους επιστήμονες που τους τοποθέτησαν ένα ηλεκτρονικό βραχιολάκι, είναι υπερδιπλάσια από το προηγούμενο ρεκόρ για το συγκεκριμένο είδος. Το έσκασαν από την πατρίδα τους, στην κοιλάδα Λουάνγκουα στην ανατολική Ζάμπια, διέσχισαν τη χώρα και μέρη της Μοζαμβίκης, άγγιξαν τις άκρες της Ζιμπάμπουε. Τελικά κατάφεραν να επιστρέψουν στην κεντρική Ζάμπια και εγκαταστάθηκαν στο Εθνικό Πάρκο του ποταμού Ζαμβέζη στη Ζιμπάμπουε, όπου τα στοιχεία δείχνουν ότι παραμένουν μέχρι σήμερα.

Όργωσαν εκτάσεις δασικές, θαμνώδεις, χωράφια. Σκαρφάλωσαν πάνω από απότομους γκρεμούς. Κατέβηκαν φαράγγια γεμάτα λάσπη και διέσχισαν το θρυλικό Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής τρεις φορές. Απέφευγαν την κυκλοφορία σε πολυσύχναστους δρόμους, προσπέρασαν λιοντάρια, ανθρώπους και άλλους εχθρούς και ανταγωνιστές, πέρασαν τα ορμητικά νερά που έβριθαν από κροκόδειλους.

Ο Σκοτ Κριλ, από το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μοντάνα, και οι συνάδελφοί του στο Πρόγραμμα Σαρκοφάγων Ζώων Ζάμπιας, οι οποίοι τοποθέτησαν σε μία από τις αδερφές ένα κολάρο με GPS, παρακολουθούσαν την περιπλάνησή τους. Αυτό το σκυλί, επίσημα γνωστό ως EWD 1355, έγινε η επίσημη πρωταγωνίστρια. 

Παρόλο που σε κάθε δεδομένο σημείο οι ερευνητές μπορούσαν να είναι σίγουροι μόνο για την τοποθεσία της, τα άγρια σκυλιά εξαρτώνται τόσο το ένα από το άλλο και απεχθάνονται τόσο πολύ τη μοναξιά, που οι αδερφές μάλλον έμειναν μαζί σε όλη την περιπέτεια. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η επόμενη αποστολή τους είναι να γεννήσουν νέους απογόνους.

«Είναι θαύμα ότι επέζησαν», είπε ο Μάθιου Μπέκερ, διευθυντής του προγράμματος σαρκοφάγων. «Υπήρχαν τόσο πολλές απειλές που θα μπορούσαν να θέσουν ένα τέλος σε αυτό το απίστευτο ταξίδι». 

Αυτό που ακολουθεί είναι ένα ημερολόγιο με σχόλια για το οδοιπορικό των σκυλιών, αλλά και των διδαγμάτων που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτό, για την προστασία των άγριων σκύλων και των άλλων σαρκοφάγων σε όλο τον κόσμο.

→ 10 Οκτωβρίου 2021

Βροχή, βροχή, βροχή. Πέφτει ασταμάτητα. Κατά κανόνα, οι βροχές ξεκινούν τον Νοέμβριο, αλλά ήδη τα πεδινά έχουν πλημμυρίσει και τα ποτάμια σύντομα θα υπερχειλίσουν. Τα 21 μέλη της αγέλης Λουάμφουα δεν επηρεάζονται. Η περίοδος αναπαραγωγής έχει περάσει, τα κουτάβια βγαίνουν έξω από τη φωλιά και τα σκυλιά περιπλανώνται σε 300 τ.χλμ. με τον αέρα του αρπακτικού. Τα σκυλιά είναι όμορφα με έναν άγριο να-χαίρεσαι-που-δεν-είσαι-αντιλόπη τρόπο. Έχουν μαύρα πρόσωπα, αστραφτερά, κεχριμπαρένια μάτια, τρίχωμα σαν ασπρόμαυρη παραλλαγή και ουρές με άσπρες άκρες και μεγάλα οβάλ αυτιά, που είναι τόσο ψηλά όσο και τα ρύγχη τους είναι μακριά.

Αν η λέξη «σκύλος» σάς κάνει να σκέφτεστε ένα χαριτωμένο λαμπραντόρ, ξεχάστε το. Τα αφρικανικά αγριόσκυλα προέρχονται από ένα παρακλάδι του οικογενειακού δέντρου των σκυλιών, έχοντας χωριστεί από άλλα κυνοειδή πριν από περίπου 6 εκατ. χρόνια και έκτοτε εξελίχθηκαν εκκεντρικά και ανεξάρτητα. Ακόμα και οι φωνές τους αψηφούν τις νόρμες της οικογένειας. Τα αφρικανικά αγριόσκυλα δεν ουρλιάζουν, ούτε γαβγίζουν σαν λύκοι ή τα οικόσιτα σκυλιά· τιτιβίζουν, κελαηδούν, τρίζουν σαν τα ποντίκια και σκούζουν σαν πουλιά. Η EWD 1355 και οι αδερφές της κάνουν την κίνησή τους. Απομακρύνονται από την υπόλοιπη αγέλη Λουάμφουα και κατευθύνονται νοτιοδυτικά. Βρίσκονται σε μια διασπορά, περπατώντας σε μια σχεδόν ευθεία πορεία με ταχύτητα οκτώ λεπτών ανά μίλι, το ένα έκτο του ρυθμού της κυνηγετικής τους ταχύτητας. Ταξιδεύουν την αυγή και το σούρουπο, και ξεκουράζονται μέσα στην ημέρα.

→ 7 Νοεμβρίου 2021

Τα σκυλιά περνούν κάτω από το νότιο άκρο του Εθνικού Πάρκου της Νότιας Λουάνγκουα και πέρα από την περιοχή που περιπολεί η αγέλη τους αλλά και μια γειτονική αγέλη παρόμοιου μεγέθους. Η EWD 1355 γνωρίζει αυτούς τους γείτονες βλέποντας, ακούγοντας και μυρίζοντας· δεν την ενδιαφέρουν. Κατά τη διασπορά από τις αγέλες τους, τα αγριόσκυλα αποφεύγουν την ενδογαμία και οι σκύλοι της άλλης αγέλης μοιάζουν πολύ οικείοι για περισσότερη παρέα. Καλύτερα να συνεχίσουν την πορεία.

→ 8-24 Νοεμβρίου 2021

Οι αδερφές εισέρχονται σε ξένο γι’ αυτές έδαφος, με όλες τις συνοδευτικές απειλές: κυνηγοί που φέρουν όπλα, στημένες παγίδες, αυτοκίνητα, λυσσασμένα οικόσιτα σκυλιά, άλλα σαρκοφάγα. Η διασπορά είναι μια επικίνδυνη επιχείρηση. Περισσότερα από τα μισά πλανόδια άγρια σκυλιά πεθαίνουν μέσα σε έναν χρόνο από την αποχώρησή τους από την αγέλη. Οι αδερφές προχωρούν, σπάνια σταματούν για να φάνε. Ψάχνουν για σημάδια άλλων αγριόσκυλων, φρέσκα πρόσωπα, πιθανούς συντρόφους. Τίποτε άλλο, εκτός από ανθρώπους. Οι τρεις αδερφές απομακρύνονται απότομα και χάνονται στο βάθος σαν καπνός.

→ 25 Νοεμβρίου 2021

Τα σκυλιά φτάνουν στις όχθες του ποταμού Λουάνγκουα – πλάτους 91 μ., με φουσκωμένα νερά, μετά τις βροχερές εβδομάδες που προηγήθηκαν. Εδώ διστάζουν. Στο ποτάμι κατοικεί ένας από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς κροκόδειλων στην Αφρική. Ας είναι, τα σκυλιά έχουν αψηφήσει στο παρελθόν τα «κοφτερά» νερά. Βουτούν μέσα, η μία πίσω από την άλλη, και κωπηλατούν με δύναμη στο ορμητικό ρεύμα. Μία από τις αδερφές φτάνει στην αντίπερα όχθη, μετά ακολουθεί η άλλη. Τιτιβίζουν τρελά στην ακτή μέχρι να φτάσει και η τελευταία.

→ 26 Νοεμβρίου με 13 Δεκεμβρίου 2021

Κατευθυνόμενες δυτικά, οι αδερφές φτάνουν στo καταφύγιο άγριας ζωής Λουέμπε, όπου οι προοπτικές φαίνονται ελπιδοφόρες. Αρκετές αγέλες άγριων σκύλων ζουν στο Λουέμπε και κάποια από αυτές μπορεί να είναι κατάλληλη να τις υποδεχτεί. Οι αδερφές βρίσκουν μια αγέλη και αρχίζουν να την παρακολουθούν, αξιολογώντας τη σύνθεση και τη δύναμή της. Τα αφρικανικά αγριόσκυλα είναι αναπόφευκτα κοινωνικά ζώα. Όλη τους τη ζωή έχουν μεγαλώσει σε μια αγέλη. Μόνο μέσω της πειθαρχημένης ομαδικής εργασίας και ενός ανελέητου κυνηγητού, τα σκυλιά βάρους 22 κιλών μπορούν να βάλουν κάτω μια αντιλόπη 136 κιλών, γαντζώνοντάς την από τη μύτη και ξεκοιλιάζοντάς την από κάτω.

Κάποια σκυλιά κρατούν στάση αναμονής, περιμένοντας να αναλάβουν κυρίαρχη θέση όταν ο βασιλιάς ή η βασίλισσα πεθάνει. Αλλά το βασιλικό ζεύγος που γέννησε την EWD 1355 και τις αδερφές της στην κοιλάδα Λουάνγκουα το 2019 δεν έδειξε σημάδια απόσυρσης. Επιπλέον, η αγέλη γινόταν μεγάλη και δυσκίνητη, συνθήκες που υποκινούν την ανάγκη για διάλυση.

Η EWD 1355 και οι αδερφές της ακολουθούν τα σκυλιά Λουέμπε, αναζητώντας σημάδια αδυναμίας. Αν καταφέρουν να διώξουν το άλφα θηλυκό και τις θεραπαινίδες της, μπορούν να μετακομίσουν στη θέση τους – και στη συνέχεια να ξεχωρίσουν ποια από αυτές θα γίνει η νέα καρπερή βασίλισσα. «Έχω δει σκυλιά με πληγές στα πρόσωπά τους να μάχονται για την ηγεσία», είπε ο Χένρι Μουάπ, οικολόγος στο Πρόγραμμα Σαρκοφάγων της Ζάμπιας. «Όλες τους σκέφτονται: “Μπορεί να είμαι εγώ”». Αλλά οι πιθανότητες λένε πως δεν θα είναι. «Μόνο ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού αναπαράγεται», λέει ο Κριλ. «Πολύ λιγότερο από το 10%».

→ 14-23 Δεκεμβρίου 2021

Καθώς δεν υπερτερούν αριθμητικά, η EWD 1355 και οι συν-συνωμότριές της γυρίζουν την ουρά και συνεχίζουν τη μετανάστευση, υποχωρώντας νότια από το Λουέμπε τρέχοντας γραμμικά κατά μήκος του ποταμού Λουάνγκουα.

→ 24 Δεκεμβρίου με 17 Ιανουαρίου

Οι αδερφές φτάνουν στη Μεγάλη Ρηξιγενή Κοιλάδα, μια ραφή στο ηπειρωτικό ύφασμα που είναι τόσο μακριά, που διακρίνεται από το διάστημα. Πηδούν εναλλάξ από την ανατολική πλαγιά στη δυτική και ανάποδα, μένοντας μέσα σε περιοχές καταφυγίων που προσφέρουν σχετική προστασία. Όταν συναντούν σημάδια ανθρώπινης παρουσίας, είτε απομακρύνονται είτε τρέχουν μέσα από αυτά. 

Τα άγρια σκυλιά είναι ιδιοφυή στο να αποφεύγουν προβλήματα – κληρονομικό σημάδι από το εξελικτικό τους παρελθόν, πιστεύει ο Κριλ.

Τα σαρκοφάγα της Αφρικής ανταγωνίζονται μεταξύ τους για μεγάλα θηράματα και η αρπαγή είναι συχνά μέρος της στρατηγικής. Τα άγρια σκυλιά είναι από τους πιο ικανούς κυνηγούς στο βασίλειο των θηλαστικών, αιχμαλωτίζοντας το θήραμά τους περίπου τις μισές φορές. Το αντίστοιχο ποσοστό ενός λιονταριού είναι μόνο 25%. Αλλά το μικρό μέγεθος των σκύλων αποτελεί ένα σοβαρό μειονέκτημα. Ένα μόνο αρσενικό λιοντάρι 190 κιλών μπορεί εύκολα να παρέμβει και να διεκδικήσει τα θηράματα μιας αγέλης ως δικά του. Οι κατάστικτες ύαινες μπορούν επίσης να ακολουθούν τα άγρια σκυλιά στο κυνήγι και, αν δύο ή τρεις από αυτές παίξουν «πειρατικά», πιθανότατα θα πάρουν ένα μερίδιο από τα λάφυρα. Τα αφρικανικά άγρια σκυλιά έχουν εξελιχθεί έτσι για να κινούνται κάτω από το ραντάρ, επικοινωνώντας με τιτιβίσματα που λαμβάνονται καλύτερα από τα αυτιά τους και απομακρύνονται από μέρη όπου αφθονούν λιοντάρια και ύαινες – και τώρα άνθρωποι. Έπειτα από 5 εκατ. χρόνια αντιπαράθεσης με μεγαλύτερα σαρκοφάγα, «είναι προετοιμασμένα να κινούνται μέσα σε δύσβατα τοπία», λέει ο Κριλ.

→ 27 Ιανουαρίου 2022

Μια τρελή πορεία προς τα ανατολικά, μέσα από απροστάτευτη γη, για να φτάσουν τον ποταμό Λουάνγκουα. Πραγματικά τώρα; Θα τον διασχίσουν ξανά, στην κορύφωση της εποχής των πλημμυρών; Σκάσε και κολύμπα!

→ 18 Φεβρουαρίου 2022

Αν πιστεύετε ότι οι κροκόδειλοι είναι κακοί, δοκιμάστε τα φορτηγά. Οι τρεις αδερφές φτάνουν στον αυτοκινητόδρομο που συνδέει την πρωτεύουσα της Ζάμπιας, Λουσάκα, με την αντίστοιχη του Μαλάουι, Λιλόνγκουε. Αφού κοιτάξουν και προς τις δύο κατευθύνσεις, τα σκυλιά τρέχουν στις τέσσερις λωρίδες της εθνικής οδού. Στη συνέχεια, κόβουν δρόμο μέσα από μια ζώνη χωριών και αγροκτημάτων. Οι πιθανότητες είναι πως «κανείς δεν κατάλαβε ότι πέρασαν από εκεί», λέει ο Μουάπ.

→ 22 Φεβρουαρίου 2022

Ώρα για μία ακόμα στάμπα στο διαβατήριο. Η ομάδα 1355 μπαίνει στη Μοζαμβίκη.

→ 7-25 Μαρτίου 2022

Ο Κριλ και οι συνεργάτες του ανησυχούν. Για δύο εβδομάδες, τα σκυλιά σχεδόν δεν κουνήθηκαν, και όταν ξεκίνησαν ξανά, έμοιαζαν καταπατημένα, χωρίς κατεύθυνση. Οι επιστήμονες φοβούνται τα χειρότερα: Το EWD 1355  έχει τραυματιστεί – από παγίδα, μάχη ή πτώση.

→ 26 Μαρτίου 2022

Οι ερευνητές αναστενάζουν με ανακούφιση, καθώς τα σκυλιά χοροπηδούν με μεγάλη ταχύτητα, εγκαταλείποντας την περιοχή του οικισμού, και κατευθύνονται νοτιοανατολικά, κατά μήκος μιας κακοτράχαλης, ακατοίκητης περιοχής.

→ 20 Απριλίου 2022

Λίγα μίλια από τη συνοριακή διασταύρωση της Μοζαμβίκης, της Ζιμπάμπουε και της Ζάμπιας, τα σκυλιά για άλλη μια φορά αντιμετωπίζουν τον ποταμό Λουάνγκουα και τον διασχίζουν. Επιστρέφουν στη χώρα γέννησής τους και κατευθύνονται προς το Εθνικό Πάρκο του Νότιου Ζαμβέζη, πιθανότατα παρασυρμένοι από την πλούσια, μοσχομύριστη μυρωδιά μιας αγέλης 29 αγριόσκυλων. Τα σκυλιά του Ζαμβέζη είναι γνωστά για την άριστη τεχνική επίθεσης σε αφρικανικά βουβάλια, αυτά τα τεράστια και επιθετικά βοοειδή που λίγα άγρια σκυλιά τολμούν να πλησιάσουν.

→ 2 Μαΐου 2022

Αφού διασχίζουν το πάρκο, επιλέγουν να εγκατασταθούν, τουλάχιστον προσωρινά, στο κέντρο του. Το τοπικό κοπάδι είναι πολύ μεγάλο για οποιαδήποτε σκέψη ανατροπής του άλφα θηλυκού, αλλά υπάρχει μια άλλη επιλογή: επιδρομή στους εργένηδες. Αν οι αδερφές με τις αντοχές μαραθωνοδρόμων από τη Λουάμφουα μπορέσουν να δελεάσουν μερικούς ομοαίματους από τον Ζαμβέζη να απομακρυνθούν από την ομάδα, ίσως μπορέσουν να ξεκινήσουν μια νέα, δική τους δυναστεία.

→ 14 Μαΐου 2022

Ή μάλλον όχι. Ανεξήγητα, οι αδερφές εγκαταλείπουν το Εθνικό Πάρκο του Νότιου Ζαμβέζη και κατευθύνονται βορειοδυτικά.

→ 24 Μαΐου 2022

Τα σκυλιά πλησιάζουν τις παρυφές της Λουσάκα. Πλέον, η μακρά πορεία τους έχει συνδέσει τις κουκκίδες σχεδόν κάθε προστατευόμενης περιοχής, υπογραμμίζοντας τη σημασία των ευρέως κατανεμημένων ζωνών ασφαλείας, όπου το κυνήγι και η ανθρώπινη παρέμβαση περιορίζονται στο ελάχιστο. Αλλά η Λουσάκα, μια πόλη περίπου 2,5 εκατ. κατοίκων, είναι αναμφισβήτητα ένα επικίνδυνο μέρος γι’ αυτά. Τα σκυλιά κάνουν αναστροφή και πηγαίνουν πίσω στο Εθνικό Πάρκο.

→ 11 Ιουνίου έως σήμερα

Η EWD 1355 και η παρέα της άλλη μια φορά περιτριγυρίζουν τους σκύλους του Ζαμβέζη, ψάχνοντας για ταίρι. Και γιατί όχι; Οι τρεις αδερφές είναι νέες και γεμάτες ενέργεια. Έχουν 1.300 μίλια τακτικών επιβατών στα πόδια τους. «Η επιμονή», είπε ο Κριλ, «είναι το δυνατό χαρτί ενός άγριου σκύλου».