Γροιλανδία: μια όαση στρατηγικών ορυκτών στη μέση του αρκτικού πελάγους
Εννοείται ότι δεν πρόκειται για ξαφνικό ή όψιμο ενδιαφέρον, αυτό για την Γροιλανδία. Και δεν είναι μόνο η γεωστρατηγική θέση και οι ναυτιλιακές διαδρομές της Αρκτικής που κέντρισαν το ενδιαφέρον του προέδρου Τραμπ και των λομπιστών συμβούλων του, που ζήτησε να αγοράσει το νησί το 2019 και ξανά το 2024 και συνεχίζει τώρα με την έντονη ρητορική περί “απαλλοτρίωσης” ακόμη και με στρατιωτικά μέσα. Η προσπάθεια των ΗΠΑ να οικειοποιηθούν την στρατηγική και γεωπολιτική σημασία της Γροιλανδίας εμφανίστηκε ήδη από την διάρκεια της γερμανικής κατοχής της Δανίας, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες αύξησαν την παρουσία τους στη Γροιλανδία για να αποτρέψουν τον έλεγχό της από τον εχθρό, ιδρύοντας στρατιωτικές βάσεις το 1941 και επιπλέον επένδυσαν στην εξόρυξη κρυόλιθου, που χρησιμοποιείται στη μεταλλουργία του αλουμινίου και ήταν τότε ζωτικής σημασίας για την παραγωγή αεροσκαφών.
Ομως δεν πρόκειται μόνο για τον κρυόλιθο, του οποίου άλλωστε τα αποθέματα έχουν εξαντληθεί. Η Γροιλανδία είναι προικισμένη με τεράστια αναξιοποίητα αποθέματα ορυκτών σπάνιων γαιών (REE) και υδρογονανθράκων κι ακόμη πολλές από τις πρώτες ύλες της ενεργειακής μετάβασης (πχ γραφίτη και λιθίου) που ως γνωστόν με το σημερινό status εξόρυξης και επεξεργασίας ΟΠΥ έχουν σχεδόν μονοπωληθεί από κράτη εχθρικά προς τα συμφέροντα των ΗΠΑ, με προεξάρχουσα την Κίνα. Περαιτέρω, υπάρχουν τεκμηριωμένα κοιτάσματα από χρυσό, ασήμι, χαλκό, μόλυβδο, ψευδάργυρο, ολιβίνη, μάρμαρο, ουράνιο, πολύτιμα μέταλλα και πολύτιμους λίθους.
Με έκταση άνω των 2 εκατ. τετραγωνικών χιλιομέτρων, το υπέδαφος της Γροιλανδίας διαθέτει πλούσια αποθέματα φυσικών πόρων, όπως πετρέλαιο και σπάνιες γαίες (πχ. νεοδύμιο και δυσπρόσιο), πολύτιμα μέταλλα και λίθους, άνθρακα, γραφίτη και ουράνιο. Η Γροιλανδία “ανακάλυψε” την εξόρυξη από τα τέλη του 1700, όταν ανασκάφηκε άνθρακας στο Qaarsut, στη χερσόνησο Nuussauq.Θεωρείται πλέον “πολύφερνη νύφη” και σύμφωνα με την Washington Post θα στοίχιζε πάνω από 1,7 τρισ. δολάρια, στο εντελώς υποθετικό σενάριο της διάθεσής της προς πώληση. www.govmin.gl/minerals.
Ορισμένα ορυχεία έχουν κλείσει τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένου του ορυχείου ολιβίνη Seqi κοντά στο Maniitsoq, το οποίο έκλεισε το 2011, και του χρυσωρυχείου Nalunaq κοντά στο Nanortalik, το οποίο παροπλίστηκε το 2013. Ωστόσο, νέα έργα εξόρυξης έχουν ξεκινήσει, συμπεριλαμβανομένου ενός ορυχείου πολυτιμων λίθων (ρουμπινιών και και ροζ ζαφειριών) κοντά στο Qeqertarsuatsiaat (Fiskenæsset) ενώ αναμένεται και η ανάπτυξη του πρώτου ορυχείου εκμετάλλευσης σπάνιων γαιών και ουρανίου στο Kuannersuit (Kvanefjeld), στο νότιο άκρο της χερσονήσου. Παρά το γεγονός ότι το Kvanefjeld υποστηρίζεται ότι είναι το δεύτερο μεγαλύτερο κοίτασμα οξειδίων σπάνιων γαιών στον κόσμο (REO) και το έκτο μεγαλύτερο κοίτασμα ουρανίου (U), η ανάπτυξή του κρίνεται πλέον αβέβαιη μετά την απαγόρευση που ετέθη το 2021 για τα ορυκτά που περιέχουν ραδιενεργό ουράνιο (βλ. παρακάτω).
Η Γροιλανδία είναι μια όαση ορυκτών στο μέσω του αρκτικού πελάγους.Μια τρέχουσα λίστα με τις εκχωρημένες άδειες εξερεύνησης και εκμετάλλευσης βρίσκεται στον ιστότοπο της Αυτοδιοίκησης της Γροιλανδίας www.govmin.gl/minerals.
Τόσο η παραγωγή πετρελαίου, όσο και αυτή του φυσικού αερίου δεν είναι σε προχωρημένο επίπεδο, ενώ εκφράζονται διάφορες αντιρρήσεις σχετικά, για περιβαλλοντολογικούς και πολιτιστικούς λόγους. Παράλληλα, υπάρχει πρόβλημα με την εκμετάλλευση του ουρανίου και των σπάνιων γαιών (τα κοιτάσματά τους περιέχουν συνήθως θόριο και ουράνιο), καθώς ο νόμος που ισχύει στη Γροιλανδία από το 2021 δεν επιτρέπει την εξόρυξη ουρανίου, αν και έχουν γίνει συζητήσεις για σχετικές τροποποιήσεις τα τελευταία χρόνια.
Εξάλλου, τόσο η Ευρώπη όσο και οι ΗΠΑ βασίζονται στις κινεζικές εισαγωγές για περίπου το 100% του εφοδιασμού τους σε βαριές σπάνιες γαίες (ΗRΕΕ). Αυτή η εξάρτηση αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια, καθώς οι γεωπολιτικές εντάσεις θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την ικανότητα των ΗΠΑ και της ΕΕ να αναπτύσσουν και να υλοποιούν τεχνολογίες απαραίτητες για την ενεργειακή μετάβαση. Καθώς η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες παλεύουν να αντιμετωπίσουν με διάφορους- για την ώρα ανεπιτυχείς -τρόπους την κινέζικη υπεροχή των εφοδιαστικών αλυσίδων, η ζήτηση για κρίσιμα ορυκτά συνεχίζει να αυξάνεται.
Πως θα μπορούσε να προσφέρει η Γροιλανδία;
Ας πάρουμε για παράδειγμα τον γραφίτη. Η ανάγκη για γραφίτη αναμένεται να αυξηθεί κατά 25 φορές μόνο λόγω της κατασκευής μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων (EV). Τα αποθέματα των 6 Mt γνωστών πόρων γραφίτη της Γροιλανδίας από μόνα τους θα μπορούσαν να υπερβούν την προβλεπόμενη ζήτηση για τα EVs για το 2040 (3,5 Mt) και να αντιμετωπίσουν την υπεροχή των ορυκτών της Κίνας. Η διαφοροποίηση αυτή των πηγών θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη τόσο για τις ΗΠΑ, που εισήγαγαν το 100% του φυσικού γραφίτη τους το 2023 και προμηθεύονταν το 42% από την Κίνα, όσο και για την ΕΕ, για την οποία τα δεδομένα το 2020 ήταν 98% και 47% αντιστοίχως.
Ωστόσο, η Γροιλανδία, πέραν του γραφίτη, έχει περισσότερα να προσφέρει στον τομέα της ενεργειακής και ψηφιακής μετάβασης. Τα πιο σημαντικά αποθέματά της είναι στοιχεία σπάνιων γαιών, ελαφριών και βαριών, τα οποία αποτελούν προαπαιτούμενα σε τεχνολογίες που κυμαίνονται από ανεμογεννήτριες έως πυρηνικούς αντιδραστήρες. Η Γροιλανδία διαθέτει τα αξιολογότερα κοιτάσματα σπάνιων γαιών εκτός Κίνας (Kvanefjeld, Kringlerne, Sarfartôq κλπ, βλ. χάρτη) εντούτοις η κάθετη εκμετάλλευσή τους παρουσιάζει σημαντική υστέρηση. Επί του παρόντος, η Κίνα κυριαρχεί στον εφοδιασμό, με αποθέματα 44 Mt οξειδίων σπάνιων γαιών (REOs). Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι η Γροιλανδία θα μπορούσε να προσφέρει μέχρι και 42 Mt REOs. Εάν αυτό το δυναμικό αξιοποιηθεί, η Γροιλανδία θα έχει το δεύτερο μεγαλύτερο απόθεμα στοιχείων σπάνιων γαιών, ξεπερνώντας το Βιετνάμ, τη Βραζιλία και τη Ρωσία.
Οι πολιτικές και η στάση έναντι της εξόρυξης στη Γροιλανδία. Τα προβλήματα ανάπτυξης του τομέα.
Βασικοί πολιτικοί παράγοντες στη Γροιλανδία έχουν υποστηρίξει την ανάγκη για ανάπτυξη της εξορυκτικής τους βιομηχανίας. Και τα επτά κόμματα του κοινοβουλίου της Γροιλανδίας, συμπεριλαμβανομένου του κυβερνώντος δημοκρατικού κόμματος Inuit Ataqatigiit (IA), αναγνωρίζουν τη σημασία του τομέα της εξόρυξης για την προώθηση της μελλοντικής ευημερίας. Οι κάτοικοι της Γροιλανδίας πρόκειται να προσέλθουν στις κάλπες για βουλευτικές εκλογές τον Απρίλιο, ενώ δύο στους τρεις κατοίκους της Γροιλανδίας είναι υπέρ της ανεξαρτησίας.
Ωστόσο, όπως διατυπώθηκε παραπάνω, έχει εκδοθεί [2021] απαγόρευση εξερεύνησης κοιτασμάτων με συγκέντρωση ουρανίου μεγαλύτερη των 100 pp. Η απαγόρευση επιβλήθηκε μετά την τοπική αντίθεση στο έργο του ορυχείου Kvanefjeld, το οποίο σχεδίαζε να απορρίψει τα απόβλητα ουρανίου κοντά στην πόλη Narsaq. Αυτή η απαγόρευση δημιουργεί προβλήματα στην εξόρυξη στοιχείων σπάνιων γαιών καθώς το ραδιενεργό ουράνιο βρίσκεται συνήθως (σχεδόν κατά κανόνα) μαζί με κοιτάσματα των σπανίων γαιών.
Πέρα από τις πολιτικές δυσκολίες, η Γροιλανδία αντιμετωπίζει και άλλα εμπόδια στην εξόρυξη. Πρώτον, είναι δύσκολο να υλοποιηθούν τα εξορυκτικά Projects λόγω της «απομακρυσμένης θέσης, του ακραίου κλίματος και της έλλειψης υποδομών» της Γροιλανδίας. Επί του παρόντος, όπως ειπώθηκε, υπάρχουν μόνο δύο ορυχεία που λειτουργούν στη Γροιλανδία, κανένα από τα οποία δεν εξάγει κρίσιμα ορυκτά. Οι επενδυτές που ελπίζουν να επεκταθούν στον χώρο των κρίσιμων ορυκτών ενδέχεται, ως εκ τούτου, να αντιμετωπίσουν προβληματα που επιδεινώνονται από το υψηλό κόστος υποδομής και την έλλειψη γεωλογικής – κοιτασματολογικής χαρτογράφησης. Η Γροιλανδία έχει επίσης περιορισμένο διαθέσιμο εργατικό δυναμικό για να συμμετάσχει στη βιομηχανία εξόρυξης, γεγονός που αναγκάζει τις εταιρείες να βασίζονται σε αλλοδαπούς εργάτες.
*Ο Πέτρος Τζεφέρης είναι Γενικός Διευθυντής του ΥΠΕΝ
