Γιάννης Μανιάτης: Το μεγάλο ενεργειακό παιχνίδι στην Αν. Μεσόγειο και οι τουρκικές φιλοδοξίες

Το ενεργειακό παιχνίδι στην Ανατολική Μεσόγειο μπαίνει στην πιο κρίσιμη φάση του, τους επόμενους μήνες βρισκόμαστε μπροστά στην λήψη κρίσιμων αποφάσεων για το μονοπάτι που θα ακολουθήσει το ισραηλινό αέριο, τα πάντα βρίσκονται στο τραπέζι, ακόμη και το σενάριο για τον αγωγό East Med, εκτιμά ο πρώην υπουργός Ενέργειας Γιάννης Μανιάτης. Μιλά για την ανάγκη η Ελλάδα να παρακολουθεί πολύ στενά τις επόμενες κινήσεις της Άγκυρας, καθώς η μεταφορά του ισραηλινού αερίου αποτελεί γεωπολιτική προτεραιότητα για τον Ερντογάν, για το κόστος του EastMed, καθώς και για το θα σήμαινε για την Ευρώπη, να διέρχεται ένα ακόμη μεγαλύτερο μέρος της τροφοδοσίας της μέσω Τουρκίας. 

Αναφέρεται επίσης στην αμηχανία της Ευρώπης, η πολιτική ηγεσία της οποίας αν ενδιαφέρεται πραγματικά να ενισχύσει την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, θα πρέπει να πάρει σαφή θέση από που θεωρεί ότι θα πρέπει να διέλθει το φυσικό αέριο της Αν. Μεσογείου.

Συνέντευξη στον Γ. Φιντικάκη

Σε πολιτικό επίπεδο, τι μηνύματα στέλνει η τριμερής Ελλάδας- Κύπρου - Ισραήλ και πόσο σημαντικό είναι ότι διεξήχθη την παραμονή της επίσκεψης Γεραπετρίτη στην Άγκυρα;

Στέλνει το μήνυμα ότι η επιχειρούμενη προσέγγιση της Τουρκίας με το Ισραήλ δεν είναι αρκετή για να ανατρέψει τη στρατηγική συνεργασία που έχει αναπτυχθεί στην Ανατολική Μεσόγειο. Η σχέση Ισραήλ – Ελλάδας – Κύπρου που έχει σφυρηλατηθεί τα τελευταία χρόνια έχει στέρεες βάσεις, στηρίζεται από τις ΗΠΑ και την ΕΕ και μπορεί να αποτελεί ένα λιμάνι ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή. 

Εδώ όμως χρειάζεται πολλή προσοχή. Η Ελλάδα οφείλει να παρακολουθεί πολύ στενά τις επόμενες κινήσεις της Άγκυρας στην σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου. Ο πρόεδρος Ερντογάν έχει τοποθετηθεί πολλάκις στην σπουδαιότητα της δημιουργίας ενός αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου από το Ισραήλ προς την Τουρκία, αμφισβητώντας την χρησιμότητα του αγωγού EastMed. Γεγονός που αποτελεί μια ενεργειακή και γεωπολιτική προτεραιότητα της Τουρκίας και υποθέτω ότι έχει ενεργοποιήσει τα εθνικά μας αντανακλαστικά.

Είμαι βέβαιος ότι όπως ακριβώς η Τουρκία επιχειρεί να διασφαλίσει τα δικά της συμφέροντα, το ίδιο κάνουν και οι αρμόδιες ελληνικές αρχές. Και επειδή ακριβώς βρισκόμαστε κοντά στην λήψη πολύ κρίσιμων αποφάσεων για το ενεργειακό μέλλον της Ευρώπης, θέλω να πιστεύω ότι η ελληνική πλευρά κινείται με σοβαρότητα, ώστε να πετύχουμε αυτά για τα οποία παλεύουμε τα τελευταία χρόνια. Το γεγονός ότι από το 2013 ο EastMed είναι έργο ευρωπαϊκής ενεργειακής προτεραιότητας και χρηματοδοτείται, θα πρέπει να αποτελεί ισχυρό διαπραγματευτικό μας όπλο.

Στο μείζον θέμα στο οποίο αναφέρεστε, δηλαδή στο μονοπάτι που θα επιλεγεί για την εξαγωγή του ισραηλινού αερίου προς την Δύση, ο Μπ. Νετανιάχου μίλησε χθες για ανάγκη λήψης γρήγορων αποφάσεων, «ακόμη και εντός των επόμενων τριών μηνών». Ερχόμενος στην Λευκωσία, είχε αναδείξει δύο δρόμους, τον EastMed ή μια μονάδα υγροποίησης στην Κύπρο, ωστόσο το κοινό ανακοινωθέν δεν έχει ονομαστική αναφορά στα παραπάνω, παρά μιλά γενικόλογα για «πιθανούς αγωγούς αερίου – υδρογόνου». Που το αποδίδετε;

Το βέλτιστο για το καλό όλων, όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης, θα ήταν μια σαφής αναφορά του ανακοινωθέντος στον αγωγό EastMed. Κρίσιμο έργο για την ενεργειακή ασφάλεια όλης της Ευρώπης, ενταγμένο στα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα της ΕΕ, που ξεκίνησε το 2011 από την συνεργασία των τότε κυβερνήσεων Ελλάδας - Ισραήλ, και που κυρίως, ειδικά μετά την ενεργειακή κρίση, είναι φθηνότερο απ’ ότι παλαιότερα, εξασφαλίζοντας σταθερή ροή φυσικού αερίου προς την ευρωπαϊκή αγορά, χωρίς να εξαρτάται από τις απότομες διακυμάνσεις του LNG.

Η ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων στην ισραηλινή ΑΟΖ και η προοπτική άρσης των εμποδίων στην εξόρυξη των κοιτασμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ δημιουργούν νέα δεδομένα τα οποία ούτε οι Αμερικάνοι ούτε οι Ευρωπαίοι μπορούν να παραβλέψουν τη στιγμή που η Γηραιά Ήπειρος είναι «διψασμένη» για ασφαλή ροή  φυσικού αεριού.

Εκτιμώ λοιπόν ότι η αναφορά σε «πιθανούς αγωγούς αερίου και υδρογόνου» είναι επίτηδες διατυπωμένη γενικολόγα, προκειμένου να μείνει ένα μισάνοιχτο παράθυρο στον EastMed, καθώς εκκρεμούν μια σειρά από εξελίξεις, ενώ ταυτόχρονα επιβεβαιώνει την προοπτική ότι ο αγωγός θα μπορεί να μεταφέρει και υδρογόνο, το ενεργειακό καύσιμο του μέλλοντος.

Και αναφέρομαι καταρχήν στο market test ανάμεσα στις μεγάλες εταιρείες του χώρου των υδρογονανθράκων, το οποίο πρόκειται να διεξάγουν τους επόμενους μήνες, εντός του 2023, οι ΔΕΠΑ και Edison, μέτοχοι του IGI Poseidon, που φιλοδοξεί να αποτελέσει τον «δυτικό βραχίονα» του EastMed. Είμαι πεπεισμένος ότι αυτό το market test θα δείξει ότι η παγκόσμια ενεργειακή αγορά ενδιαφέρεται για το project.

Παλαιότερα πάντως, η ίδια η αγορά είχε θεωρήσει οικονομικά ασύμφορο τον αγωγό EastMed. Εκτιμάτε ότι έχει αλλάξει αυτό;

Κανένας υπεύθυνος φορέας δεν έχει ισχυριστεί ότι ο EastMed είναι οικονομικά ασύμφορος. Έχει αποδειχτεί ότι το έργο είναι τεχνικά εφικτό, ότι υπάρχει επαρκές φυσικό αέριο για να το τροφοδοτήσει και να το καταστήσει οικονομικά βιώσιμο, ενώ το κόστος του, σύμφωνα με τις εγκεκριμένες μελέτες από τις ελληνικές αρχές, ανέρχεται σε 6,2 δισ. ευρώ. Επίσης σύμφωνα με μελέτη της Edison που έχει παρουσιαστεί σε διεθνές συνέδριο του Economist, το κόστος του αγωγού είναι απολύτως συγκρίσιμο με εκείνο της μεταφοράς των κοιτασμάτων του Ισραήλ στα τερματικά υγροποίησης της Αιγύπτου.

Επιπλέον, μπορεί να αποτελέσει την μοναδική σοβαρή διόδο τροφοδοσίας της Ευρώπης, με υδρογόνο, που θα παράγεται από ΑΠΕ στην Β. Αφρική. Είναι δηλαδή απολύτως χρηματοδοτήσιμο από τράπεζες. Και επαναλαμβάνω την πεποίθησή μου ότι αυτά θα επιβεβαιωθούν και από το market test. 

Το άλλο μονοπάτι για τις εξαγωγές ισραηλινού αερίου στην Ευρώπη είναι μέσω Τουρκίας, κάτι που αποτελεί μείζον διακύβευμα για τον Ταγίπ Ερντογάν, όπως είπατε και νωρίτερα. Εκτιμάται ότι θα είναι από τα βασικά θέματα που θα θέσει ο Τούρκος πρόεδρος στον Μπ. Νετανιάχου κατά την επίσκεψη του στην Άγκυρα. Είναι πιθανό το Ισραήλ να επιλέξει τελικά την τουρκική διαδρομή;

Τυχόν μεταφορά μέσω Τουρκίας του ισραηλινού φυσικού αερίου θα σήμαινε ότι σχεδόν το σύνολο της Νότιας τροφοδοσίας της Ευρώπης, πλην του LNG, θα διέρχονταν μέσω του εξ ανατολών μας γείτονα. Την Τουρκία, καθ' οδόν προς την Ευρώπη διασχίζουν ήδη ο TurkStream με ρωσικό αέριο, ο TAP με αέριο από το Αζερμπαϊτζάν και τώρα η χώρα φιλοδοξεί να συμφωνήσει με το Ισραήλ για την διέλευση και των δικών του κοιτασμάτων.

Δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι η Ευρώπη θα δέχονταν κάτι τέτοιο, και θα συνιστούσε ασφυκτική εξάρτησή της από τη βασική χώρα διέλευσης αερίου, την Τουρκία.

Έπειτα, εδώ υπάρχει και μια ψευδαίσθηση. Παλαιότεροι υπολογισμοί ήθελαν τον αγωγό Ισραήλ – Τουρκίας να κοστίζει 1,5 δισ. ευρώ, άρα να είναι πολύ οικονομικότερος του EastMed. Είναι λάθος αυτή η εκτίμηση. Δεν συμπεριλαμβάνει καθόλου το κόστος από τα νότια παράλια της Τουρκίας μέχρι τα σύνορα με την Ελλάδα ή με την Βουλγαρία, καθώς για να εξαχθεί στις ευρωπαϊκές αγορές, το ισραηλινό αέριο θα πρέπει να διασχίσει κάθετα όλη την χώρα.

Δεδομένου ότι οι τουρκικές υποδομές σε αυτές τις περιοχές είναι κορεσμένες και δεν μπορούν να «σηκώσουν» επιπλέον όγκους, ένα τέτοιο σχέδιο θα απαιτούσε επενδύσεις δισεκατομμυρίων, οι οποίες θα προστίθεντο στο τελικό κόστος του αγωγού και των τιμών φυσικού αερίου που θα κατέληγε στους ευρωπαίους καταναλωτές.

Σε κάθε περίπτωση, το γεωπολιτικό ζήτημα είναι κορυφαίο. Τυχόν απόφαση μεταφοράς του ισραηλινού αερίου προς την Δύση, μέσω της Τουρκίας, αντί για δύο χώρες μέλη της ΕΕ, την Ελλάδα και την Κύπρο, θα προκαλούσε σοβαρό πολιτικό πρόβλημα στο Ισραήλ. 

Σε ένα τέτοιο σενάριο, το Ισραήλ θα παρέδιδε ουσιαστικά το «όπλο» του φυσικού αερίου στα χέρια μιας Άγκυρας, όπου παρά τα βήματα εξομάλυνσης που έχουν γίνει, συνεχίζει να αποτελεί έναν απρόβλεπτο παίκτη, με πολλούς στην χώρα να μην εμπιστεύονται την χώρα και το καθεστώς του Τ. Ερντογάν. Είναι αρκετά συχνά τα δημοσιεύματα στον ισραηλινό Τύπο που επισημαίνουν πόσο λάθος θα ήταν μια τέτοια επιλογή.

Σε αυτήν όμως την μεγάλη συζήτηση, της εξαγωγής των κοιτασμάτων της Αν. Μεσογείου προς την Δύση, με δεδομένο ότι μιλάμε για τεράστιους όγκους φυσικού αερίου που θα έχουν αποδέκτες τους ευρωπαίους καταναλωτές και την κάλυψη των αναγκών τους για πολλές δεκαετίες, δεν θα έπρεπε να εμπλακεί πιο ενεργά η ΕΕ;

Ασφαλώς, αλλά μέχρι τώρα δεν το έχει κάνει. Παρ' όλα αυτά, το θέμα την αφορά άμεσα. Αν η πολιτική ηγεσία της ΕΕ ενδιαφέρεται πραγματικά να ενισχύσει την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, θα πρέπει να μας πει κι αυτή από που θεωρεί ότι θα πρέπει να διέλθει το φυσικό αέριο της Αν. Μεσογείου. Πόσο μάλλον, όταν διαθέτει για χρηματοδότηση ευρωπαϊκά κονδύλια. Το σχέδιο EastMed έχει ενταχθεί στα προγράμματα Projects of Common Interests (PCIs), του έχει δηλαδή εγκριθεί χρηματοδότηση.

Σε κάθε περίπτωση, μπορούν να υπάρξουν ουσιαστικές εξελίξεις στο ενεργειακό παιχνίδι της Αν. Μεσογείου χωρίς την Τουρκία κε Μανιάτη; Ποια η γνώμη σας;

Η απάντηση είναι σαφής: Το Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Αν. Μεσογείου, το EastMed Gas Forum (EMGF), στο οποίο υπάρχει αναφορά και στο χθεσινό ανακοινωθέν, αποτελεί ένα διεθνή οργανισμό, με την συμμετοχή της Αιγύπτου, της Ελλάδας, της Κύπρου, του Ισραήλ, της Ιταλίας, της Ιορδανίας, και της Παλαιστίνης. Συμμετέχουν όλες οι χώρες της περιοχής, πλην της Τουρκίας. Βασική προϋπόθεση για να συμμετάσχει σε αυτό μια χώρα είναι, να αποδεχτεί το Δίκαιο της Θάλασσας και το Διεθνές Δίκαιο.

Η Τουρκία, όπως ξέρετε, δεν το έχει κάνει. Εφόσον λοιπόν πραγματικά ενδιαφέρεται να έχει ειρηνική συνεργασία με τις χώρες της περιοχές και προκειμένου να συμμετάσχει στις ενεργειακές εξελίξεις, ο δρόμος για την Τουρκία είναι ανοικτός. Έως ότου όμως, δεν αποδέχεται το Δίκαιο της Θάλασσας, θα αποκλείει η ίδια τον εαυτό της από τις εξελίξεις, με όσα προβλήματα αυτό συνεπάγεται.

Έτερη επιλογή για την μεταφορά του ισραηλινού αερίου στην Δύση, όπως είχε πει και ο Νετανιάχου ερχόμενος στην Λευκωσία, είναι η δημιουργία μιας μονάδας LNG στην Κύπρο, που θα χρησιμοποιεί ισραηλινό αέριο το οποίο θα φτάνει στο νησί μέσω ενός αγωγού 200 χλμ. Είναι ρεαλιστικό ως project;

Εφόσον συζητείται σε τόσο υψηλό επίπεδο θα πρέπει προφανώς να θεωρηθεί ρεαλιστικό. Σας ενημερώνω ωστόσο, ότι οι ειδικοί θεωρούν ότι είναι τόσο μεγάλες οι ποσότητες που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή, τόσο στην ΑΟΖ του Ισραήλ, και της Κύπρου, όσο και αυτές που αναμένονται τα επόμενα χρόνια και στην Ελλάδα, εφόσον αποφασίσει να κινηθεί με μεγαλύτερη ταχύτητα, ώστε αντέχουν να «σηκώσουν» και τα δύο έργα, τόσο ένα σταθμό υγροποίησης, όσο και τον αγωγό EastMed. 

Σκεφτείτε ότι, σύμφωνα με μελέτη μιας από τις μεγαλύτερες μελετητικές εταιρείες διεθνώς σε θέματα υδρογονανθράκων, της IHS (2021), τα εν δυνάμει κοιτάσματα της ευρύτερης περιοχής του Ισραήλ και της Κύπρου, μαζί με τις αναμενόμενες ανακαλύψεις, ανέρχονται συνολικά στα 1.300 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα.

Και οι εκτιμήσεις που παρουσιάστηκαν στο τελευταίο συνέδριο του Economist, δείχνουν ότι η περιοχή της Αν. Μεσογείου μπορεί να παράξει 50 δισ. κυβ. μέτρα το χρόνο, εκ των οποίων τα 25 δισ. κυβ.μέτρα για την κατανάλωση του Ισραήλ και των γειτονικών χωρών με τις οποίες έχει συνάψει συμφωνίες, τα δε, υπόλοιπα για εξαγωγή είτε προς την Αίγυπτο, είτε προς την Ευρώπη μέσω του αγωγού EastMed.

Μήπως όμως οι γενικολόγες αναφορές στο χθεσινό κοινό ανακοινωθέν γύρω από την εξεύρεση του περίφημου μονοπατιού των εξαγωγών των ισραηλινών κοιτασμάτων συνδέονται και με το γεγονός ότι το Ισραήλ δεν έχει ακόμη αποφασίσει ποιες ποσότητες είναι διατεθειμένο να εξάγει στην Δύση, προκειμένου να μην διακυβευτεί η ενεργειακή ασφάλεια της χώρας;

Είναι μια συζήτηση που διεξάγεται εδώ και χρόνια ανάμεσα στα διάφορα υπουργεία του Ισραήλ. Κάποια στιγμή θα καταλήξει στην πλέον συμφέρουσα λύση για την χώρα. Ο χρόνος μετράει αντίστροφα. Και οι χθεσινές δηλώσεις του Μ. Νετανιάχου μετά τις συναντήσεις της τριμερούς ότι θα πρέπει να ληφθούν αποφάσεις για το ζήτημα σε τρεις με έξι μήνες, ακόμη και εντός του προσεχούς τριμήνου, δηλαδή εντός του 2023, εντάσσονται σε αυτήν ακριβώς την λογική. Η συζήτηση δεν μπορεί να διεξάγεται αενάως, έχει έρθει η ώρα των αποφάσεων.

Η ενεργειακή κρίση, τα όσα ακολούθησαν με την έκρηξη της ζήτησης για LNG, την κατασκευή τερματικών από την Μεσόγειο έως την Βόρειο Θάλασσα, έχουν οδηγήσει στον επανασχεδιασμό του ενεργειακού χάρτη της Ευρώπης. Και για μια χώρα, ικανή να τροφοδοτήσει την Ευρώπη σε αέριο, όπως το Ισραήλ, που βλέπει τον χώρο αυτό να μονοπωλείται από Νορβηγία, ΗΠΑ και Κατάρ, το ενδιαφέρον επιτάχυνσης της λήψης των όποιων αποφάσεων είναι προφανές.

Σύμφωνα με μια άλλη ερμηνεία, η αναφορά Νετανιάχου θα μπορούσε να συνδέεται και με τα αποτελέσματα που θα έχει το επικείμενο ταξίδι του στην Τουρκία, όπου θα συναντηθεί με τον Ταγίπ Ερντογάν. Κάθε χώρα της περιοχής βρίσκεται σε έντονη κινητικότητα. Κάθε σοβαρός παίκτης - και αυτό θα έπρεπε να κάνουμε κι εμείς- αξιολογεί τα δεδομένα, τα πάντα συζητώνται και συναποφασίζονται από τις κυβερνήσεις όχι με ένα κριτήριο, αλλά με πολλαπλά, ώστε να μεγιστοποιείται το αντίστοιχο εθνικό όφελος.

Εφόσον πάντως οι εξελίξεις οδηγηθούν σε ένα τέτοιο σημείο και το Ισράηλ, επιλέξει να συμφωνήσει να είναι η Τουρκία το μονοπάτι για τις εξαγωγές του φυσικού του αερίου, η Ευρώπη θα βρεθεί μπροστά σε ένα τεράστιο πρόβλημα. Θα καταντήσει να εξαρτάται καθοριστικά πλέον από την γείτονα. 

Σε αντίθεση με τον EastMed, το κοινό ανακοινωθέν κατονομάζει τον EuroAsia Interconnector και την σημασία του για την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας - Κύπρου - Ισραήλ. Εκτιμάτε ότι θα ξεπεράσει τα όποια προβλήματα χρηματοδότησης αντιμετωπίζει και θα φτάσει σε σημείο υλοποίησης;

Ήμουν από τους πρωταγωνιστές το 2011 και το 2013 στην προσπάθεια ένταξης των EastMed και EuroΑsia Interconnector στα χρηματοδοτούμενα προγράμματα της Ευρώπης (PCIs). Θέλω να πιστεύω ότι οι όποιες δυσκολίες και τα χρηματοδοτικά προβλήματα θα επιλυθούν με την συνεργασία της Κυπριακής κυβέρνησης, των ελληνικών εταιρειών που εμπλέκονται, των τραπεζών, καθώς και της ΕΕ, η οποία χρηματοδοτεί τον EuroΑsia με 657εκατ. ευρώ.

Σε κάθε περίπτωση, η συζήτηση για την αξιοποίηση των κοιτασμάτων της Αν. Μεσογείου και η εμπλοκή τόσων παικτών και χωρών γύρω από αυτήν, δεν είναι και μια έμμεση απάντηση σε όσους θεωρούν ότι το φυσικό αέριο δεν έχει πλέον λόγο στην εποχή της πράσινης μετάβασης; 

Για άλλη μια φορά, η χθεσινή τριμερής συνάντηση κορυφής αναδεικνύει ότι το φυσικό αέριο θα συνεχίσει για πολλές δεκαετίες να αποτελεί το καύσιμο μετάβασης για ολόκληρη την Ευρώπη. Οι ποσότητες αντί να μειωθούν, τελικώς θα αυξηθούν.

Σας αναφέρω μόνο μερικά νούμερα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Ενέργειας, ο πλανήτης που σήμερα καταναλώνει 4.000 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, το 2030 θα φτάσει να καταναλώνει 4.500 δισ. κυβ. μέτρα, όγκοι που θα παραμείνουν σταθεροί έως και το 2050. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Environment Programme – UNEP), ο πλανήτης το 2040 θα χρειάζεται 5.200 δισ. κυβ. έναντι των σημερινών 4.000 δισ.κυβ., δηλαδή 30% περισσότερα.

Εξάλλου, θυμίζω ότι πριν μια εβδομάδα ο πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας Ρίσι Σούνακ ανακοίνωσε ότι θα παραχωρηθούν 100 νέες άδειες για έρευνες υδρογονανθράκων στην Β. Θάλασσα. Επίσης, η κυβέρνηση της Νορβηγίας έχει εξαγγείλει ότι θα δώσει πάνω από 90 νέες άδειες σε θαλάσσιες περιοχές της Β. Θάλασσας, ενώ το ίδιο κάνει και ο πρόεδρος Μπάιντεν στις ΗΠΑ.

Όταν επομένως υπάρχει αυτή η τάση παγκοσμίως και μάλιστα σε χώρες με ισχυρή «πράσινη» ενεργειακή στρατηγική, είναι προφανές ότι θα πρέπει, επιτέλους κι εμείς να αντιμετωπίσουμε τα ελληνικά κοιτάσματα, (εκτιμώμενου ύψους 250 δισ. ευρώ από την Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων), ως μια πολύ σοβαρή γεωπολιτική, αλλά και οικονομική πηγή τροφοδοσίας της χώρας. Ικανή να χρηματοδοτήσει το ασφαλιστικό μας σύστημα, σύμφωνα με το νόμο του 2013, για τη δημιουργία «Λογαριασμού Κοινωνικής Αλληλεγγύης Γενεών».

(αναδημοσίευση από liberal.gr)