Έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην Ελλάδα: Στα γρανάζια της πολιτικής και των πολιτικών 08 05 2023 | 07:32

17 05 2023 | 07:55 Δρ Κων/νου Νικολάου

Πρόλογος
Πέρασε σχεδόν μισός αιώνας καριέρας από τότε που ξεκίνησα να εργάζομαι στον τομέα έρευνας υδρογονανθράκων (Υ/Α), το μακρινό 1974. Πολλά χρόνια πέρασαν, πολλοί τίτλοι, μεγάλη συσσωρευμένη εμπειρία. Η μνήμη και εμπειρία θα καθοδηγήσει το σημερινό άρθρο μου για τις έρευνες υδρογονανθράκων στην Ελλάδα και την εμπλοκή της πολιτικής και των πολιτικών σε αυτές, με όλες τις επιπτώσεις. Η εμπλοκή της πολιτικής είναι φυσικά αναπόφευκτη.

Το Ελληνικό Σύνταγμα προβλέπει ρητά: ‘’Τα αποκλειστικά δικαιώματα επί των υδρογονανθράκων που βρίσκονται στο υπέδαφος της Ελλάδας ανήκουν στο Ελληνικό Δημόσιο και αυτό μπορεί να τα διαχειρίζεται και να τα εκχωρεί σε τρίτους με όρους και διαδικασίες που επιλέγει’’. Συνεπώς ο τελικός σχεδιασμός της πολιτικής στον τομέα των ερευνών Υ/Α ανήκει στους πολιτικούς.

Τι γίνεται όμως όταν εισερχόμαστε στο επίπεδο υλοποίησης, εφαρμογής και αποτελεσματικότητας; Πως εμπλέκονται οι έρευνες στα γρανάζια των πολιτικών; Σε λίγο θα έχουμε νέες εκλογές για ανάδειξη νέας διακυβέρνησης, νέων υπουργών και ενδεχόμενα νέων διοικήσεων. Θα επηρεασθούν οι έρευνες από την προσεχή διακυβέρνηση που θα προκύψει από τις εκλογές; Μια αναδρομή στο παρελθόν θα μας διαφωτίσει για το τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον.

Για να γίνουν πιο κατανοητές οι θέσεις μου και πριν ξεκινήσω, θα ήθελα να τονίσω κάποια βασικά σημεία για τις έρευνες Υ/Α και τις προϋποθέσεις επιτυχίας, τις οποίες η Πολιτεία έχει καθήκον να εξασφαλίζει:

α) Για να ολοκληρωθούν οι έρευνες Υ/Α χρειάζονται χρόνο, που υπερβαίνει τον χρόνο μιας κυβερνητικής θητείας (4 χρόνια). Το νομικό πλαίσιο προβλέπει συμβατικό χρόνο 7 ετών για έρευνες στην ξηρά και 8 ετών στην θάλασσα. (στην πράξη αποδείχθηκε ότι οι χερσαίες έρευνες χρειάζονται περισσότερο χρόνο, λόγω περισσότερων δυσκολιών υλοποίησης των προγραμμάτων ). Εφόσον υπάρχει ανακάλυψη εκμεταλλεύσιμου κοιτάσματος ο νόμος παραχωρεί 25 χρόνια ως διάρκεια του σταδίου εκμετάλλευσης με δικαίωμα παράτασης. Άρα τόσο στο ερευνητικό στάδιο όσο και στο στάδιο εκμετάλλευσης αναμένεται να υπάρξει διαδοχή κυβερνήσεων και υπουργών. Υπάρχει συνέχεια με την αλλαγή κυβερνήσεων, όπως θα έπρεπε ή υπάρχουν αλλαγές;

β) Οι έρευνες Υ/Α έχουν ανάγκη τεχνογνωσίας, σημαντικών κεφαλαίων και διαχείρισης επενδυτικού κινδύνου. Οι τράπεζες δεν χρηματοδοτούν τις έρευνες. Χρηματοδοτούν όμως την εκμετάλλευση. Τα περισσότερα κράτη στον κόσμο χρησιμοποιούν τις εταιρίες πετρελαίου ως τις πλέον κατάλληλες για την επιτυχή διεξαγωγή των ερευνών και της εκμετάλλευσης διότι συγκεντρώνουν όλες αυτές τις προϋποθέσεις.

γ) Οι έρευνες χρειάζονται σταθερό επενδυτικό περιβάλλον, συνέχεια και συνέπεια, μείωση και εξάλειψη αδικαιολόγητων καθυστερήσεων και εξασφάλιση του συμβατικού χρόνου για εκτέλεση του προγράμματος εργασιών που προβλέπεται στη σύμβαση. (Αδικαιολόγητες καθυστερήσεις είναι οι προσφυγές τρίτων (συνήθως οικολογικών οργανώσεων) κατά των ερευνών και οι χρονοβόρες εκδικάσεις στην Δικαιοσύνη (ΣΤΕ κλπ), ο παρεμβάσεις τρίτων και η παρεμπόδιση εκτέλεσης προγράμματος εργασιών, οι καθυστερήσεις στην περιβαλλοντική αδειοδότηση κλπ).

δ) Οι ελληνοτουρκικές διαφορές και εντάσεις στις θαλάσσιες ζώνες του Αιγαίου και πρόσφατα της Ανατολικής Μεσογείου επηρέαζαν και επηρεάζουν τις πολιτικές αποφάσεις στην έρευνα Υ/Α.

Μετά τα παραπάνω θα παραθέσω περιληπτικά το ιστορικό των ερευνών Υ/Α και την εκάστοτε πολιτική διαχείριση και εμπλοκή των πολιτικών σε αυτές. Ξεχωρίζω δύο μεγάλες ιστορικές εποχές, πριν και μετά το 1967. Ο πρώτος λόγος είναι η προσωπική ιστορική μνήμη και εμπλοκή μου μετά το 1974 και ο δεύτερος είναι ότι την περίοδο της δικτατορίας (1967-1974) ανακαλύφθηκαν τα κοιτάσματα φυσικού αερίου(ΦΑ) της ‘’Νότιας Καβάλας’’ και πετρελαίου του ‘’Πρίνου’’ στην θαλάσσια περιοχή Καβάλας-Θάσου στο Θρακικό πέλαγος, που έβαλαν την Ελλάδα στον χάρτη των Υ/Α. Τα κοιτάσματα αυτά είναι τα μοναδικά που μπήκαν στο στάδιο παραγωγής και συνεχίζουν μέχρι την εποχή μας να παράγουν και να μας απασχολούν με τον ένα ή άλλο τρόπο, αφού έχουν υποστεί την διαχείριση αρκετών Εταιριών και πολλών κυβερνήσεων, διαφορετικών αποχρώσεων.

Προδικτατορική Εποχή (1900-1967)

Ακολουθώντας το ρεύμα της τότε εποχής και τα παραδείγματα εξορύξεων σε περιοχές με φυσικές αναβλύσεις Υ/Α (Πενσυλβάνια, Ρουμανία, Αζερμπαϊτζάν, Περσία κλπ), Οι έρευνες Υ/Α στην Ελλάδα ξεκίνησαν στις αρχές του 20ου αιώνα από την Ζάκυνθο (βλέπε ανέκδοτη φωτογραφία-1) και συνέχισαν στην Θράκη και την ΒΔ Πελοπόννησο. Ήταν και είναι περιοχές με πολλές φυσικές αναβλύσεις υδρογονανθράκων (Λίμνη Κερί της Ζακύνθου, Ταύρη του Έβρου, Κατάκολο της ΒΔ Πελοπονήσου, Δραγοψά της Ηπείρου κλπ) (βλέπε φωτογραφίες 2,3,4) που προσέλκυσαν το ενδιαφέρον εταιριών, όπως εξ άλλου γινόταν και αλλού στον κόσμο. Οι τότε κυβερνήσεις έκαναν το αυτονόητο και χορήγησαν τις απαραίτητες άδειες ερευνών οι οποίες δεν είχαν συνέχεια λόγω πενιχρών αποτελεσμάτων.

Στην διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, τα στρατεύματα κατοχής επιδόθηκαν σε έρευνες και γεωτρήσεις στις ίδιες περιοχές χωρίς αποτελέσματα.
Μετά το 1950 οι κυβερνήσεις συνέχισαν να αδειοδοτούν ενδιαφερόμενες εταιρίες που διεξήγαγαν έρευνες στις ήδη αναφερθείσες περιοχές και σε περιοχές της Θεσσαλονίκης και της Θεσσαλίας, πάλι χωρίς θετική έκβαση.

Οι έρευνες Υ/Α έγιναν πιο συστηματικές τη δεκαετία του 1960, με την πρόοδο της τεχνολογίας και την εμβάθυνση της παγκόσμιας τεχνογνωσίας που είχαν οδηγήσει σε ανακαλύψεις πολλών και πολύ μεγάλων κοιτασμάτων στην Αμερική, την Μέση Ανατολή, στην περιοχή του Περσικού Κόλπου και την τ. ΕΣΣΔ, την Ασία την Αφρική κλπ. Τότε, μεγάλες εταιρίες πετρελαίων (BP, ESSO, κλπ) έδειξαν ενδιαφέρον και αδειοδοτήθηκαν από τις τότε Ελληνικές κυβερνήσεις και έκαναν βαθιές γεωτρήσεις στα μεγάλα γεωλογικά αντίκλινα της Αιτωλοακαρνανίας, της Ζακύνθου και της Δυτικής Πελοποννήσου, με ενθαρρυντικά ευρήματα, χωρίς όμως εμπορικό ενδιαφέρον.

Το ίδιο το Ελληνικό Δημόσιο με το Ινστιτούτο Γεωλογικών Ερευνών(ΙΓΕΥ), σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Πετρελαίου (IFP) διεξήγαγαν γεωλογικές έρευνες και γεωτρήσεις στην Ήπειρο, την Θεσσαλία και την περιοχή Γρεβενών με ενθαρρυντικά ευρήματα. Στη φωτογραφία 5 βλέπουμε το γεωτρύπανο της BP στην γεώτρηση Αιτωλικό -1 στα στενά της Κλεισούρας στο Μεσολόγγι.

Όσον αφορά τα γνωστά θέματα του Αιγαίου, δεν είχαν μπει ακόμα στην ατζέντα των ελληνοτουρκικών διαφορών.
Συμπερασματικά για την εποχή αυτή μπορούμε να πούμε ότι οι τότε κυβερνήσεις και οι τότε πολιτικοί έκαναν το αυτονόητο. Όπου υπήρχε και εκδηλώνονταν ενδιαφέρον από εταιρίες εχορηγούντο άδειες εξερεύνησης, με τους νόμους της εποχής και την χρήση της τεχνογνωσίας και τεχνολογίας της εποχής. Ο μηχανισμός αδειοδοτήσεων ήταν στην διοικητική ιεραρχία των Υπουργείων. Σε κάποιες περιοχές το ίδιο το Δημόσιο αναλάμβανε με δικές του δαπάνες την πρωτοβουλία κινήσεων.

Εποχή της Δικτατορίας (1967-1974)

Η γνώση και εμπειρία της προηγούμενης περιόδου, η τότε πρόοδος της τεχνολογίας στην έρευνα Υ/Α, ιδίως στην εξερεύνηση των θαλασσών με σεισμογραφικές έρευνες και η ιδιομορφία του καθεστώτος της δικτατορίας, έφεραν ‘’επανάσταση’’ στον τομέα των ερευνών υδρογονανθράκων στην Ελλάδα. Σε αυτή την περίοδο αδειοδοτήθηκαν οι περισσότερες πετρελαιοπιθανές περιοχές της χώρας σε ξηρά και θάλασσα, στο Ιόνιο, στο Θερμαϊκό κόλπο και σε όλο το Αιγαίο με προσέλκυση μεγάλων και μικρομεσαίων διεθνών εταιριών. Οι ‘’συνοπτικές διαδικασίες’’ του δικτατορικού καθεστώτος, η μυστικοπάθεια και το ‘’αποφασίζουμε και διατάσσουμε’’ αποδείχθηκαν αποτελεσματική μεθοδολογία για τις αδειοδοτήσεις της τότε περιόδου.

Τότε όμως ήταν η εποχή που μπήκε η Ελλάδα στον χάρτη της ανακάλυψης και παραγωγής υδρογονανθράκων με την ανακάλυψη των κοιτασμάτων Νότιας Καβάλας και Πρίνου στο Θρακικό πέλαγος από την αμερικάνικη εταιρία Oceanic. Στην φωτογραφία 6 βλέπουμε την δοκιμή παραγωγής Υ/Α στην πρώτη γεώτρηση του πρώτου ελληνικού κοιτάσματος πετρελαίου στον Πρίνο.

Το Νοέμβριο του 1973 η Τουρκία δημοσίευσε τους πρώτους χάρτες παραχωρήσεων περιοχών του Αιγαίου, δυτικά των νησιών του βορείου Αιγαίου, στην Τουρκική, κρατική Εταιρία Πετρελαίου( TPAO), προσπαθώντας να δείξει τις διχοτομικές και επεκτατικές της διαθέσεις , μέχρι την μέση γραμμή, μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών των δύο χωρών (προπομπός του χάρτη της ‘’Γαλάζιας Πατρίδας’’).

Αυτό ήταν φυσικό να επηρεάσει την πορεία των ερευνών Υ/Α στο Αιγαίο, με το δικτατορικό καθεστώς να προσπαθεί να κρατήσει το γεγονός στο ‘’σκοτάδι’’.
Και σε αυτή την περίπτωση ο μηχανισμός αδειοδότησης ήταν μέσα στην δομή των Υπουργείων.

Εποχή της Μεταπολίτευσης (1974-Σήμερα)

1η Περίοδος 1975-1982:

Τον Ιούλιο του 1974 η δικτατορία κατέρρευσε λόγω της εισβολής της Τουρκίας στην Κύπρο και της κατάκτησης του βόρειου τμήματος του νησιού από τα τουρκικά στρατεύματα. Η Δημοκρατία επανήλθε στην Ελλάδα και η μεταπολίτευση ξεκίνησε. Και μαζί της ξεκίνησε αμέσως και η μεγαλύτερη προσπάθεια του Ελληνικού Δημοσίου να εξερευνήσει το υπέδαφος της Χώρας και να ανακαλύψει τους δικούς του υδρογονάνθρακες, έχοντας σαν παράδειγμα και κίνητρο τις πρόσφατες ανακαλύψεις των κοιτασμάτων Πρίνου, Νότιας Καβάλας από την κοινοπραξία των ξένων εταιριών στο Θρακικό Πέλαγος.

Το 1975 ιδρύθηκε η Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου ΑΕ (ΔΕΠ ΑΕ) από την τότε κυβέρνηση, για να αναλάβει την έρευνα Υ/Α. Οι ελληνοτουρκικές διαφορές στο Αιγαίο, με πρόσχημα και επίκεντρο τις έρευνες υδρογονανθράκων και η έλλειψη εμπιστοσύνης στους μηχανισμούς της δικτατορίας, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην επιλογή της τότε κυβέρνησης να αναθέσει τις έρευνες Υ/Α στην νέο-ιδρυθείσα κρατική εταιρία για να υπάρχει κεντρικός έλεγχος.

Μέχρι το 1976 η ΔΕΠ στελεχώθηκε με ελληνικό επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό που προσελκύσθηκε από κάθε γωνία του πλανήτη. Γνώρισμα τους ήταν η κατάρτιση, η ειδίκευση , το μεράκι και το κοινό, φιλόδοξο όραμα. Σύμβουλος και καθοδηγητής της προσπάθειας του Δημοσίου ήταν το Γαλλικό Ινστιτούτο Πετρελαίου (IFP/BEICIP). Ελλάς-Γαλλία -Συμμαχία γαρ.

Από το 1976, μαζί με τους πρώτους προσληφθέντες και ο υπογράφων το άρθρο. Χαρακτηριστικά της πρώτης εξαετίας ήταν η εντατική δουλειά, οι απίστευτοι ρυθμοί, το απαιτητικό περιβάλλον, η ομαδική εργασία και αλληλεγγύη. Οι απασχολούμενοι στην προσπάθεια, μέχρι και το 1981 δεν ξεπέρασαν τον αριθμό των 80! Παρόντες σε πολλά μέτωπα, χειμώνα-καλοκαίρι, στα γεωτρύπανα και το ύπαιθρο, στο γραφείο, την επιμόρφωση, παντού! Το τέλος του 1976 είχαν ολοκληρωθεί οι σεισμικές έρευνες στις κύριες λεκάνες της ανατολικής και δυτικής Ελλάδας.

Πριν τελειώσει το 1976 η πρώτη γεώτρηση στον Νέστο ήταν πραγματικότητα, με ενδείξεις αερίου. Η δεύτερη στην ίδια περιοχή ήταν γεώτρηση αερίου! Τότε, δεν υπήρχε αγορά φυσικού αερίου στην Ελλάδα και η περιοχή μπήκε στο περιθώριο. Ταυτόχρονα άνοιξε η περιοχή της ΒΔ Πελοποννήσου με σεισμικές διασκοπήσεις και γεωτρήσεις που οδήγησαν σε τρεις χερσαίες ανακαλύψεις βιογενούς φυσικού αερίου στο Κατάκολο. Λόγω απουσίας αγοράς ΦΑ οι γεωτρήσεις εγκαταλείφθηκαν.

Η θαλάσσια περιοχή του Ιονίου μπήκε στον χορό των ερευνών το 1978 για να κορυφωθεί το 1981 με την ανακάλυψη του κοιτάσματος πετρελαίου και φυσικού αερίου 3,5 χλμ ΒΔ του ακρωτηρίου Κατακόλου, μέσα στα πλαίσια της τότε παγκόσμιας στατιστικής επιτυχών γεωτρήσεων.

Μέσα σε έξι χρόνια, από την ΔΕΠ, έγιναν δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα σεισμικών διασκοπήσεων και το 50% περίπου των χερσαίων και θαλάσσιων γεωτρήσεων που έγιναν στην Ελλάδα, μετά την μεταπολίτευση (σύνολο 82, εξαιρουμένου του Θρακικού Πελάγους). Πότε και πως έγινε ο σχεδιασμός, ψηφίστηκε ο Ν. 468/76 περί Υ/Α, καταρτίσθηκαν και υπογράφηκαν συμβάσεις με τους εργολάβους, πότε και πως εκτελέστηκαν οι εργασίες στο πεδίο το ξέρουν οι λιγοστοί παρόντες στην 1η μεταπολιτευτική προσπάθεια. Οι πολιτικοί της περιόδου αυτής υπήρξαν πρωταγωνιστές στην χάραξη πολιτικής και συμπαραστάτες στην ταχεία υλοποίηση της.

Δυστυχώς οι ελληνοτουρκικές σχέσεις μπήκαν σε νέα κρίση , όταν το 1976 η Τουρκία επιχείρηση να προχωρήσει σε σεισμικές έρευνες στο κεντρικό Αιγαίο με το σεισμογραφικό σκάφος ‘’Χόρα’’. Ο πόλεμος αποφεύχθηκε στο παρά ‘’5’’ και οι συμφωνίες-πρωτόκολλα μεταξύ των δύο χωρών που ακολούθησαν, επηρέασε καθοριστικά τις έρευνες Υ/Α στο κεντρικό και ανατολικό μέρος του Αρχιπελάγους.

Εν τω μεταξύ το πρόγραμμα ανάπτυξης των κοιτασμάτων Πρίνου και Νότιας Καβάλας προχωρούσε ταχύτατα κάτω από την εποπτεία της ΔΕΠ. Το 1981 εγκαινιάσθηκε η πρώτη παραγωγή Υ/Α στην Ελλάδα. Το κοίτασμα φυσικού αερίου της Νότιας Καβάλας έδωσε ταυτόχρονα γένεση στην βιομηχανία λιπασμάτων Νέας Καρβάλης συμβάλλοντας καθοριστικά στην ανάπτυξη του Νομού και της Χώρας.

Μια πρώτη προσπάθεια της τότε κυβέρνησης το 1981 να αναθέσει τις έρευνες στο Θερμαϊκό κόλπο σε διεθνή εταιρία κατέρρευσε λόγω της λυσσαλέας αντίδρασης της τότε ανερχόμενης αντιπολίτευσης, η οποία πολιτικοποίησε για πρώτη φορά το θέμα. Ο αδειοδοτικός μηχανισμός βρισκόταν στο Υπουργείο και η προεργασία στην ΔΕΠ ΑΕ.

2η Περίοδος 1982-1997

Από το 1982 με την νέα διακυβέρνηση, ανακοινώθηκε και εφαρμόσθηκε νέα πολιτική στις έρευνες Υ/Α, με νέα φιλοσοφία με άξονα την αυτοδύναμη έρευνα. Η ΔΕΠ ΑΕ εξοπλίστηκε με δικά της συνεργεία σεισμικών και άλλων γεωφυσικών διασκοπήσεων και δικό της γεωτρύπανο. Για να λειτουργήσουν οι εξοπλισμοί έγιναν νέες αθρόες προσλήψεις. Οι αρχικοί 80 εργαζόμενοι του 1981 έγιναν πάνω από 300 σε σύντομο χρόνο. Οι Γάλλοι Σύμβουλοι αντικαταστάθηκαν από Ρουμάνους.

Το 1986-87 άλλαξε και η ίδια η ΔΕΠ ΑΕ που μετεξελίχθηκε σε μητρική εταιρία Ομίλου, με διυλιστήρια, εταιρίες εμπορίας, πρατήρια, εταιρία ΦΑ κλπ. Τότε ιδρύθηκε στα πλαίσια του Ομίλου αυτού η ΔΕΠ-ΕΚΥ ΑΕ για να αναλάβει τις έρευνες Υ/Α.

Η πολιτική της ‘’αυτοδύναμης’’ κρατικής έρευνας που σχεδίασε και υλοποίησε η νέα, μετά το 1981 διακυβέρνηση συνεχίστηκε μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1990 με εκτέλεση σεισμικών προγραμμάτων και γεωτρήσεων (40 γεωτρήσεις σε αυτή την περίοδο), από ιδιόκτητα συνεργεία και γεωτρύπανο ή με γεωτρύπανο ενοικιασμένο από την Ρουμανική Rompetrol και χρησιμοποίηση συμβούλων από την ίδια εταιρία. Το 1987-1988 η τότε κυβέρνηση αποφάσισε την μεταφορά, του τότε εύρωστου, λόγω των εσόδων από τα κοιτάσματα Πρίνου, ταμείου της ΔΕΠ – ΕΚΥ στο Δημόσιο και την δραστική περικοπή των προϋπολογισμών της. Έκτοτε ο ρυθμός ερευνών Υ/Α στην Χώρα μειώθηκε δραστικά μέχρι και το 1997-1998, περιοριζόμενες σε ‘’έρευνες γραφείου’’.
Ο μηχανισμός αδεοδοτήσεων μεταφέρθηκε στην ΔΕΠ-ΕΚΥ η οποία είχε και τον ρόλο του ελέγχοντος και του ελεγχόμενου

Το Ελληνικό Δημόσιο για να διεξαγάγει τις έρευνες Υ/Α από το 1976-1997 με τις ΔΕΠ και ΔΕΠ- ΕΚΥ, υπολογίζεται ότι δαπάνησε πάνω από 300 εκατ. δολάρια, σε τιμές 1997. Το αποτέλεσμα ήταν οι μικρές ανακαλύψεις των κοιτασμάτων Δυτικού Κατακόλου, Επανωμής και Ζακύνθου.

Η παραγωγή πετρελαίου στον Πρίνο κορυφώθηκε το 1985-86-87 με 25.000-27.000 βαρέλια την ημέρα για να αρχίσει τις επόμενο διάστημα η ραγδαία πτώση, που σε συνδυασμό με τις τότε πολύ χαμηλές τιμές πετρελαίου, οδήγησαν στην πρώτη αναθεώρηση της σύμβασης το 1993. Τα έσοδα του Δημοσίου από το μερίδιο της παραγωγής έφεραν άνθιση στο ταμείο της ΔΕΠ-ΕΚΥ που συνέχιζε την προσπάθεια της. Λόγω όμως της τότε οικονομικής κρίσης, το μεγαλύτερο μέρος του συσσωρευμένου κεφαλαίου μεταφέρθηκε στο δημόσιο ταμείο.

Την περίοδο αυτή δεν έλειψαν οι ελληνοτουρκικές εντάσεις στο Αιγαίο και τις έρευνες Υ/Α. Το Μάρτιο του 1987, λόγω της παρέμβασης της Τουρκίας, με το σεισμογραφικό ‘’Σεισμικ’’, στην περιοχή Ανατολικά της Θάσου, δύο χώρες ήρθαν στα πρόθυρα του πολέμου. Με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ επιτεύχθηκε ηρεμία και συμφωνία που έφερε το ‘’πάγωμα’’ των ερευνών στο Αιγαίο σε περιοχές πέραν των 6 μιλίων. Η κρίση είχε σαν αποτέλεσμα την ενίσχυση της ΔΕΠ-ΕΚΥ με την ανάθεση από το Υπουργείο άμεσης εποπτείας με δικαίωμα ‘’veto’’, στις νέες έρευνες από τις εταιρίες διαχείρισης στην περιοχή του Θρακικού Πελάγους.

3η Περίοδος 1997-2002

Πέρασαν 20 και πλέον χρόνια μετά την ίδρυση της ΔΕΠ ΑΕ, μέχρις ότου οι τότε κυβερνητικοί πολιτικοί της Χώρας να καταλάβουν ότι τις έρευνες υδρογονανθράκων μπορούν να διεξάγουν και εξειδικευμένες Εταιρίες Πετρελαίου που διαθέτουν τεχνογνωσία, έχουν τα απαραίτητα κεφάλαια, αναλαμβάνουν το επιχειρηματικό ρίσκο και επιλέγονται με διεθνείς διαγωνισμούς.

Ήταν οι ίδιοι πολιτικοί που ως αντιπολίτευση εναντιώνονταν, κατηγορούσαν ως προδότες και απειλούσαν τις προηγούμενες κυβερνήσεις εάν προχωρούσαν σε διαγωνισμούς και αναθέσεις περιοχών σε διεθνείς εταιρίες για έρευνες Υ/Α. Τους πήρε πολύς χρόνος να καταλάβουν τα αυτονόητα και να δουν τι γίνεται στον υπόλοιπο κόσμο. Το 1995 ψηφίστηκε νέος νόμος για τις έρευνες Υ/Α (Ν 2289/95) για εναρμόνιση με τις ευρωπαϊκές οδηγίες και ξεκίνησε προετοιμασία για διεξαγωγή διεθνούς διαγωνισμού για εκχώρηση έξη περιοχών στην Δυτική Ελλάδα.

Τελικά ανατέθηκαν 4 περιοχές στην Ήπειρο, την Αιτωλοακαρνανία, την ΒΔ Πελοπόννησο και τον δυτικό Πατραϊκό κόλπο, σε δύο διεθνείς ομίλους. Αφού εκτελέσθηκαν σεισμικές διασκοπήσεις, έγιναν 6 συνολικά, άγονες όπως αποδείχθηκε, γεωτρήσεις και οι περιοχές επιστράφηκαν στο Δημόσιο. Σε αυτή την περίπτωση το Δημόσιο δεν είχε υποβληθεί σε δαπάνες, τις οποίες επωμίστηκαν οι Διεθνείς Εταιρίες. Στην φωτογραφία 7 βλέπουμε το τελευταίο χερσαίο γεωτρύπανο που επιχείρησε στην Ελλάδα το 2001, στο Καλπάκι της Ηπείρου, όπου διέτρησε την γεώτρηση Δήμητρα -1.

Το 1998 οι εταιρίες διαχείρισης των κοιτασμάτων Πρίνου έθεσαν σε αναστολή την παραγωγή Υ/Α και ετοιμάσθηκαν να αποχωρήσουν. Λόγω της επερχόμενης ανεργίας και για να συνεχίσει η παραγωγή και απασχόληση, η τότε Κυβέρνηση αποφάσισε να αναθέσει απευθείας την παραχώρηση σε τοπικούς Έλληνες επιχειρηματίες (67%) και στους εργαζόμενους (33%), χαρίζοντας ταυτόχρονα την δεσμευτική υποχρέωση την εταιριών διαχείρισης να προχωρήσουν στην αποξήλωση των εξεδρών και των γεωτρήσεων (σημερινές τιμές περίπου 200 εκατ ευρώ!). Με την ίδια απόφαση έδωσαν εντολή στην ΔΕΠ να δανείσει στους επιχειρηματίες περί τα 5 δις δραχμές σαν κεφάλαιο κίνησης.

Εντελώς αμελέτητα και χωρίς αντίληψη της διεθνούς πρακτικής η τότε κυβέρνηση ενώ έθεσε υποχρέωση εκτέλεσης 2 νέων ερευνητικών γεωτρήσεων έδωσε μόλις 5 χρόνια παράταση των αδειών, χρόνος εντελώς ανεπαρκής για ανάπτυξη τυχόν νέων ανακαλύψεων, γεγονός το οποίο ταλαιπώρησε για πολλά χρόνια τους νέους και τους μετέπειτα διαχειριστές. Ειδικότερα για τον Πρίνο η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται υπέρμετρες παρεμβάσεις των πολιτικών.

Για ιστορικούς λόγους αναφέρουμε ότι το 1999 ο όμιλος ΔΕΠ μετεξελίχθηκε στον όμιλο της Ελληνικά Πετρέλαια ΑΕ και η ΔΕΠ-ΕΚΥ καταργήθηκε, μετατρεπόμενη σε οργανική διεύθυνση της ΕΛΠΕ ΑΕ.

4η Περίοδος 2002-2012

Η περίοδος αυτή με απόφαση των πολιτικών η έρευνα Υ/Α στην Ελλάδα τέθηκε σε λανθάνουσα κατάσταση και υπολειτουργούσα δραστηριότητα.

Οι δραστηριότητες στον Πρίνο, οι κρίσεις και οι αλλαγές διαχειριστών συνεχίσθηκαν. Οι ντόπιοι επιχειρηματίες μετά από κρίση των σχέσεων τους με τους εργαζόμενους αποχώρησαν πουλώντας την συμμετοχή τους σε Ρουμάνο επιχειρηματία, ο οποίος μετά από δύο αποτυχημένες γεωτρήσεις, που χρησιμοποιήθηκαν ως παίγνια στη δευτερογενή χρηματιστηριακή αγορά του Λονδίνου, δημιούργησε μεγάλη πολιτική αναστάτωση, η οποία έφερε νέα αλλαγή στην διαχείριση με εξαγορά της συμμετοχής του Ρουμάνου επενδυτή από την Energean το 2007.
Και στην περίοδο αυτή οι δραστηριότητες ερευνών στο Αιγαίο συνεχίζουν να είναι παγωμένες όπως και στην υπόλοιπή Ελλάδα

5η Περίοδος 2013-σήμερα

Ήδη από το 2010 ένας νέος υφυπουργός Ενέργειας, παρά την δεδηλωμένη αντίθεση των προϊσταμένων του, προσπάθησε να νεκραναστήσει τις έρευνες Υ/Α στην Ελλάδα. Με την βοήθεια ενός άτυπου και ασύνδετου ‘’πανελλαδικού κινήματος’’ επιστημόνων και τεχνικών υπέρ των ερευνών Υ/Α και των πολλά υποσχόμενων προοπτικών τους, κατάφερε να πείσει και να τροποποιήσει το νομοθετικό πλαίσιο με την ψήφιση του Ν 4001/2011 περί Υ/Α και να ενεργοποιήσει τις έρευνες Υ/Α, ιδρύοντας ταυτόχρονα την κρατική εταιρία διαχείρισης Υ/Α την ΕΔΕΥ ΑΕ (νυν ΕΔΕΥΕΠ), γεγονός καθοριστικής σημασίας για την πορεία των ερευνών.

Η ΕΔΕΥ ως φορέας γνώσης του αντικειμένου και αξιόπιστος συνομιλητής των Εταιριών πετρελαίου, σταδιακά στελεχώθηκε με επιστημονικό προσωπικό και προμηθεύτηκε εξοπλισμούς και προχώρησε σε παραχωρήσεις είτε μέσω διεθνών διαγωνισμών ή μετά από έκφραση ενδιαφέροντος Εταιριών είτε με την διαδικασία συνεχούς ανοικτού διαγωνισμού, για να φτάσουμε το 2018-19 στον μεγαλύτερο αριθμό παραχωρήσεων στην Ελλάδα (13), μετά την περίοδο της δικτατορίας. Από το 2011-2020 τρεις διαδοχικές κυβερνήσεις και έξη υπουργοί, διαφορετικών κομμάτων, συνέχισαν την ίδια πολιτική μέχρι το 2020!

Το 2020 οι έρευνες ξαναμπήκαν στην πολιτική αντιπαλότητα επηρεάζοντας αρνητικά την πορεία τους. Σαν παράδειγμα φέρνω τις τρεις τελευταίες αδειοδοτήσεις σε μεγάλες εταιρίες ( EXXON, TOTAL, ELPE, REPSOL) Δυτικά και Νοτιοδυτικά της Κρήτης, στον Κυπαρισσιακό κόλπο και το Ιόνιο πέλαγος, των οποίων οι συμβάσεις έγιναν και υπογράφηκαν το 2019 από την τότε κυβέρνηση, η οποία λίγους μήνες μετά στην Βουλή ως αντιπολίτευση τις καταψήφισε, στέλνοντας τα χειρότερα μηνύματα στο Αγορά και στις Εταιρίες.

Καθοριστικής σημασίας για την πορεία των ερευνών υπήρξε και η πολιτική της ‘’πράσινης μετάβασης’’ προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας(ΑΠΕ), το υδρογόνο κλπ, σε υλοποίηση της ‘’πράσινης’’ ενεργειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης(ΕΕ). Υπερτιμώντας τις πραγματικές δυνατότητες των ΑΠΕ και του υδρογόνου η ΕΕ προχώρησε σε πρόωρη αποκήρυξη των Υ/Α με αποτέλεσμα την ραγδαία άνοδο των τιμών ενέργειας λόγω της διαφαινόμενης έλλειψης στην τροφοδοσία και την επισφάλεια της ασφάλειας εφοδιασμού.

Η κατάσταση επιδεινώθηκε με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τον συνεχιζόμενο πόλεμο, που έφερε μέτρα αποκοπής και στέρησης του Ρωσικού φυσικού αερίου από την ευρωπαϊκή αγορά. Ήταν τότε που όλες οι ευρωπαϊκές χώρες (και η Ελλάδα) έψαχναν εναγωνίως να εξασφαλίσουν εναλλακτικές πηγές τροφοδοσίας ΦΑ, με αποτέλεσμα να στρέψουν τις αγορές στο υγροποιημένο ΦΑ και την εκτόξευση των τιμών στα ύψη.

Από την αρχή της θητείας της το 2019, η νυν ελληνική κυβέρνηση στην προσπάθεια εφαρμογής της ‘’πράσινης ενεργειακής ατζέντας’’ έστειλε αρκετές φορές αντιφατικά και πολλές φορές αρνητικά μηνύματα στις εταιρίες ερευνών Υ/Α για το μέλλον των ερευνών στην Ελλάδα. Υπενθυμίζουμε τις αρνητικές για τις έρευνες Υ/Α δηλώσεις Υπουργού Εξωτερικών στην Σαουδική Αραβία. Αποτέλεσμα του αρνητικού κλίματος ήταν οι αποχωρήσεις από την ελληνική αγορά των εταιριών Repsol, και Total και η εγκατάλειψη κάποιων περιοχών ( ΒΔ Πελοπόννησος, Αρτα-Πρέβεζα) πριν καλά-καλά ξεκινήσουν οι έρευνες.

Αρνητικά μηνύματα για τις έρευνες Υ/Α στάλθηκαν και στέλνονται με συνεχείς και στοχευμένες παρεμβάσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων κατά των ερευνών είτε με προσφυγές στα δικαστήρια (ΣΤΕ) κατά αποφάσεων της κυβέρνησης είτε με ακτιβιστικές παρεμβάσεις παρεμπόδισης στο πεδίο.

Η νυν Ελληνική κυβέρνηση αναθεώρησε εν μέρει την πολιτική της στις έρευνες μετά την ενεργειακή κρίση και την εκτόξευση των τιμών των ενεργειακών προϊόντων και τις δυσκολίες αντιμετώπισης τους. Τον Απρίλιο του 2022, φάνηκε να ενθαρρύνει τις έρευνες σε θαλάσσιες περιοχές και στην περιοχή Ιωαννίνων για ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Δύο μήνες μετά όμως ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Χώρας, με στοχευμένες δηλώσεις του στην Πάτρα ακύρωσε την προσπάθεια ανάπτυξης του κοιτάσματος πετρελαίου και φυσικού αερίου του Δυτικού Κατακόλου, στέλνοντας αντιφατικά μηνύματα στην αγορά.

Σήμερα βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο με την αξιωματική αντιπολίτευση να έχει στο πρόγραμμα της θέσεις εναντίον των ερευνών Υ/Α, δηλώνοντας ότι δεν θα δοθούν νέες άδειες Υ/Α και δεν θα ανανεωθούν οι υφιστάμενες. Άραγε γνωρίζουν ότι τυχόν ανακάλυψη Υ/Α από τις υφιστάμενες άδειες συνεπάγεται έκδοση άδειας εκμετάλλευσης την οποία, όπως λένε, δεν προτίθενται να χορηγήσουν! Γιατί λοιπόν οι εταιρίες να συνεχίζουν τις έρευνες δαπανώντας τα τεράστια ποσά τα οποία δεν πρόκειται να ανακτήσουν; Παρόμοια μηνύματα έστειλε και το τρίτο κοινοβουλευτικό κόμμα με την εναντίωση των εκπροσώπων του στα Ιωάννινα στην Περιφέρεια και τον Δήμο Ζίτσας.

Από όλα τα παραπάνω φαίνεται ότι η έρευνα Υ/Α μπήκε τελευταία για καλά στα γρανάζια της πολιτικής και των πολιτικών και της πολιτικής αντιπαλότητας δημιουργώντας συνθήκες ζοφερού και αβέβαιου μέλλοντος.

Στο μέτωπο του Πρίνου φαίνεται ότι τα πράγματα αλλάζουν μετά από αλλεπάλληλες κρίσεις στις σχέσεις της Εταιρίας Διαχείρισης και του Συνδικάτου Εργαζομένων, με σημαντική όξυνση. Η Εταιρία από το 2021 έχει ξεκινήσει ευρύ πρόγραμμα αναδιάρθρωσης, εκσυγχρονισμού και αναπροσανατολισμού των λειτουργειών του γέρικου κοιτάσματος Πρίνου με εισαγωγή νέων προγραμμάτων, όπως τεχνολογιών αποθήκευσης του διοξειδίου του άνθρακα μέσα στο ταμιευτήρα του κοιτάσματος, ανάπτυξη των δορυφορικών κοιτασμάτων, συντήρηση των πεπαλαιωμένων εγκαταστάσεων κλπ

Στο μέτωπο των ελληνοτουρκικών διαφορών τα πράγματα έγιναν πιο πολύπλοκα και πιο σύνθετα. Οι τεχνολογίες έρευνας και εξόρυξης κοιτασμάτων φυσικού αερίου σε βαθιές θάλασσες που μπήκαν στην παγκόσμια βιομηχανία από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 και οι ανακαλύψεις κοιτασμάτων ΦΑ στις βαθιές θάλασσες της Ανατολικής Μεσογείου, (Αίγυπτος, Ισραήλ, Κύπρος), άνοιξαν τις ορέξεις της Τουρκίας για την περιοχή αυτή.

Παρότι το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει επήρεια και πλήρη δικαιώματα ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας των νησιωτικών χώρων, η Τουρκία αμφισβητεί αυτό το δικαίωμα με κάθε τρόπο. Δεν υπόγραψε την Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, δεν δέχεται δικαιώματα ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας στους νησιωτικούς χώρους και προχώρησε σε σεισμογραφικές έρευνες σε περιοχές, που σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο ανήκουν στην Ελλάδα, απειλώντας ακόμα και με διενέργεια γεωτρήσεων. Ήταν φυσικό η κρίση και η όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων με αφορμή τις έρευνες Υ/Α από την Τουρκία στην εν δυνάμει ΑΟΖ της Ελλάδας να φτάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα. Αυτό επηρέασε και επηρεάζει για μια ακόμα φορά την ελληνική πολιτική στις έρευνες Υ/Α.

Από τις αρχικές, κατευναστικές και αρνητικές για τις έρευνες Υ/Α, δηλώσεις του Υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας στην Σαουδική Αραβία, φτάσαμε σε μια διαφορετική πολιτική μετά τις παρεμβάσεις της Τουρκίας στο πεδίο. Όταν η Τουρκία και η Λιβύη προχώρησαν στο Τούρκο-Λυβικό μνημόνιο διαμοιρασμού της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο χωρών, η Ελληνική Κυβέρνηση υπέγραψε στην συνέχεια Έλληνο-Αιγυπτιακό μνημόνιο, με σκοπό να εξουδετερώσει του Τουρκο-Λυβικού. Μεταξύ των άλλων και αυτά τα γεγονότα υποχρέωσαν την Ελληνική Κυβέρνηση στην αναθεώρηση παλαιότερων αρνητικών θέσεων της και να ενθαρρύνει τις έρευνες δυτικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης για ενεργό άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων στις αμφισβητούμενες από την Τουρκία περιοχές με ‘’επίδειξη σημαίας’’, διασφαλίζοντας τα εθνικά συμφέροντα.

Από όλα τα παραπάνω φαίνεται ότι οι έρευνες Υ/Α έχουν μπει για καλά στα γρανάζια της πολιτικής και της πολιτικής αντιπαλότητας και βρίσκονται πλέον εκτός του πλαισίου των βασικών προϋποθέσεων επιτυχημένης διεξαγωγής ερευνών, όπως εκθέσαμε στα σημεία (γ) και (δ) του προλόγου, στέλνοντας στις καλένδες το ότι ‘’...οι έρευνες χρειάζονται σταθερό επενδυτικό περιβάλλον, συνέχεια και συνέπεια...’’

Η Ελλάδα φυσικά θα συνεχίζει να καταναλώνει εισαγόμενους υδρογονάνθρακες αρνούμενη να τους υποκαταστήσει με τυχόν δικούς της, που πιθανόν να προκύψουν από τις έρευνες και να θέτει σε επισφάλεια την ασφάλεια εφοδιασμού και την ενεργειακή ανεξαρτησία της. [Και το ενεργειακό της ισοζύγιο εξαρτάται κατά 82% (ΙΕΑ 2023) από ορυκτά καύσιμα].

ΥΓ-1
Στο άρθρο δεν αναφέρεται σε ονόματα Πολιτικών, Κομμάτων και Κυβερνήσεων. Αναφέρεται σε διάφορες χρονικές περιόδους στις οποίες μπορεί να ανατρέξει ο αναγνώστης για τα ονόματα.

ΥΓ-2
Το άρθρο απηχεί προσωπικές απόψεις του συγγραφέα

Ο Δρ. Κωνσταντίνος Α. Νικολάου είναι:

Γεωλόγος Πετρελαίων-Ενεργειακός Οικονομολόγος, Αντιπρόεδρος ΔΣ και Τεχνικός Σύμβουλος της Energean στην Ελλάδα, τ. προϊστάμενος ερευνών της Δημόσιας Επιχείρησης Πετρελαίου ΑΕ, τ. τεχνικός Διευθυντής της Ελληνικά Πετρέλαια ΑΕ, τ. διοικητικός σύμβουλος της Εταιρίας Υδρογονανθράκων Κύπρου