Επικίνδυνη η Έκταση της Πλαστικής Ρύπανσης στις Ελληνικές Θάλασσες.

Tα θραύσματα και οι ίνες των πλαστικών απορριμμάτων που βρίσκονται εκτεθειμένα στο περιβάλλον, έχουν ήδη εισχωρήσει σε όλα τα επίπεδα των οικοσυστημάτων και της τροφικής αλυσίδας των ελληνικών θαλασσών, σύμφωνα με τα αποτελέσματα πολυεπίπεδης έρευνας που διεξάγει το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας “Αρχιπέλαγος”.

Ειδυλλιακός τουριστικός προορισμός ή ανοιχτή χωματερή;

Σε μία εποχή που συνεχώς αναφερόμαστε στην προστασία του περιβάλλοντος (green deal, γαλάζια & πράσινη ανάπτυξη, ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική κλπ), η Ελλάδα που θα έπρεπε να αποτελεί ανταγωνιστικό και ειδυλλιακό τουριστικό προορισμό, συνεχίζει να παρουσιάζει σε τόσες πολλές περιοχές την ντροπιαστική εικόνα της ανοιχτής χωματερής, τόσο κατά την τουριστική περίοδο, όσο και κατά το υπόλοιπο έτος. Διασκορπισμένα απορρίμματα εντοπίζονται στις άκρες των αστικών και επαρχιακών δρόμων, σε τουριστικές περιοχές, σε πλούσια οικοσυστήματα, δίπλα σε αρχαιολογικούς χώρους και στην πλειονότητά τους καταλήγουν στη θάλασσα.

Διάσπαρτες στην ελληνική επικράτεια είναι οι παράνομες ή ακατάλληλες χωματερές, αλλά και πολυάριθμες χωματερές παράνομης καύσης απορριμμάτων που συνεχίζουν να λειτουργούν από κάποιους δήμους ακόμα και σήμερα. Όλα αυτά, πέρα από το βαρύ αποτύπωμα στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία, έχουν και μεγάλο κόστος για τον Έλληνα φορολογούμενο π.χ. περισσότερα από 100 εκατομμύρια ευρώ σε πρόστιμα στην ΕΕ, μας επιβλήθηκαν μόνο για την περίοδο 2015-2018, και συνεχίζονται…

Όταν χώρες όπως η Γερμανία, η Δανία, η Φινλανδία, το Βέλγιο και η Ολλανδία διαχειρίζονται μέσω υγειονομικής ταφής μόνο το 1% των απορριμμάτων τους, ενώ η Σουηδία έχει ολοκληρωτικά καταργήσει την ταφή των απορριμμάτων, η Ελλάδα επιμένει να διατηρεί το αρνητικό της ρεκόρ στην Ε.Ε. θάβοντας περισσότερο από το 80% από τα «επίσημα» απορρίμματα. Δεν λαμβάνονται υπόψη βέβαια οι χιλιάδες τόνοι που διασκορπίζονται στο περιβάλλον και δεν καταγράφονται σε καμία στατιστική. Επίσης θεωρούμε επιτυχία ότι επιτέλους φτάσαμε σε ποσοστά ανακύκλωσης 16%, αν και αυτό το ποσοστό οφείλεται κυρίως στην υποδειγματικά οργανωμένη ανακύκλωση που διεξάγουν λίγοι Δήμοι, αλλά και στη μη-οργανωμένη εργασία από συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού π.χ. Ρομά, η συμβολή των οποίων στην ανακύκλωση είναι πραγματικά ανεκτίμητη.

Και αν όλα αυτά είναι αποτέλεσμα της διαχρονικά ανεπαρκούς διαχείρισης των απορριμμάτων, τώρα που το πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης έγινε πλέον μόδα για κάποιους, πολίτες και πολιτεία κοιτάμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος. Προσπαθούμε να λύσουμε το πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης με περιστασιακές, εποχικές δράσεις, επιλογές lifestyle, ή ακόμα και με τη φετινή «καινοτομία» να αναρτούμε ψευδείς και παραπλανητικές αφίσες σε αεροδρόμια κλπ για plastic-free προορισμούς, αναφερόμενοι σε νησιά που δεν έχουν ούτε καν στοιχειώδη διαχείριση απορριμμάτων.

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, οι πολίτες γίνονται αποδέκτες μίας προσπάθειας αποπροσανατολισμού από τις πραγματικές αιτίες και τις λύσεις αυτού του προβλήματος. Επί δεκαετίες αφήσαμε το πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων στην Ελλάδα να διογκωθεί σε ένα δυσθεώρητο επίπεδο, κατασπαταλώντας τα εθνικά και ευρωπαϊκά κονδύλια που θα μπορούσαν να καλύψουν τη δημιουργία των απαραίτητων υποδομών. Τώρα κάποιοι θέλουν να μας πείσουν ότι απλώς και μόνο εάν αλλάξουμε το πλαστικό καλαμάκι μας με ένα βιοδιασπώμενο (και τίποτε άλλο), συμβάλλουμε στη λύση του προβλήματος, παρόλο που η υπόλοιπη ζωή μας περιβάλλεται από πλαστικά μίας χρήσης.

Στο χορό μάλιστα μπαίνουν ακόμα και ιδρύματα, ΜΜΕ και εταιρείες που διαθέτουν οικονομική επιφάνεια, αλλά και άμεσες προσβάσεις στις κρατικές αρχές. Όμως αντί με τα μέσα που διαθέτουν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη λύση του προβλήματος, συμβάλλουν στη διαιώνιση του, αποπροσανατολίζοντας τελικά τους πολίτες, καθώς αναλώνονται σε επικοινωνιακές δράσεις και επετειακούς καθαρισμούς παραλιών.
(οι καθαρισμοί παραλιών είναι μία δράση που πολύ καλώς γίνεται επί χρόνια ανά την Ελλάδα από φορείς πολιτών – δράση που όλοι μας θεωρούμε ως κάτι το αυτονόητο. Από τους παραπάνω φορείς όμως θα περιμέναμε κάτι το περισσότερο, αν πραγματικά τους ενδιέφερε αυτό το φλέγον ζήτημα και δεν επικεντρώνονταν μόνο σε επικοινωνιακές δράσεις)

Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω δεν είναι μόνο το υπέρογκο κόστος των προστίμων που τελικά όλοι επιβαρυνόμαστε, ούτε τα διάσπαρτα σκουπίδια που ενοχλούν την αισθητική μας, αλλά η επικίνδυνη πλαστική ρύπανση, που χρόνο με τον χρόνο συσσωρεύεται και διογκώνεται, εισέρχεται στα οικοσυστήματα και την τροφική αλυσίδα και αποτελεί τη βαριά, τοξική, κληρονομιά που θα αφήσουμε στις επόμενες γενιές.

Έρευνα για την Πλαστική Ρύπανση στις Ελληνικές Θάλασσες

Για τις επιπτώσεις της πλαστικής ρύπανσης, το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» κρούει τον κώδωνα του κινδύνου σε πολίτες και αρχές, με βάση τα αποτελέσματα της πολυεπίπεδης έρευνας που διεξάγει. Η έρευνα αυτή έχει ως στόχο να εκτιμήσει την πραγματική διάσταση του προβλήματος της πλαστικής ρύπανσης, δηλαδή του διασκορπισμού των θραυσμάτων των πλαστικών απορριμμάτων στις θάλασσές μας και την εισχώρηση τους στην τροφική αλυσίδα. Τα αποτελέσματα είναι άκρως ανησυχητικά: έπειτα από την ανάλυση πολλών χιλιάδων δειγμάτων και 12 επιστημονικές δημοσιεύσεις, συμπέρασμα είναι ότι τα θραύσματα και οι ίνες των πλαστικών απορριμμάτων που βρίσκονται εκτεθειμένα στο περιβάλλον, έχουν ήδη εισχωρήσει σε όλα τα επίπεδα των οικοσυστημάτων και της τροφικής αλυσίδας των θαλασσών μας.

Η δημοφιλής θεωρία των εκατοντάδων ετών για τη διάσπαση του πλαστικού αποδεικνύεται ένας μύθος εφησυχασμού και αδράνειας. Το πλαστικό από τη στιγμή που θα βρεθεί εκτιθέμενο στο περιβάλλον και την ηλιακή ακτινοβολία διασπάται σε μη- ανακτήσιμα θραύσματα, ακόμα και σε διάστημα εβδομάδων ή μηνών, ανάλογα με τον τύπο του πλαστικού, σύμφωνα με την έρευνα του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος. Έτσι, τα μικροπλαστικά και τα νανοπλαστικά γρήγορα περνούν στην τροφική αλυσίδα και καταλήγουν και στον άνθρωπο με επιπτώσεις για τη δημόσια υγεία που ακόμα δεν κατανοούμε πλήρως, ενώ τα απορρίμματά μας ή τα θραύσματά τους καταλήγουν και στις πιο απομακρυσμένες ακτές και βαθιές θαλάσσιες τάφρους.

Ενδεικτικά αποτελέσματα της έρευνας

Μικροπλαστικές ίνες στα θαλάσσια είδη

Η έρευνα του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος τα τελευταία 3 έτη επικεντρώθηκε στην εκτίμηση της περιεκτικότητας σε μικροπλαστικά σε 14 διαφορετικά είδη ψαριών και ασπόνδυλων οργανισμών, στο θαλασσινό νερό, αλλά και σε δείγματα που συλλέχθηκαν από 46 δελφίνια, χελώνες και θαλασσοπούλια που εντοπίστηκαν νεκρά σε ακτές του Αιγαίου. Η μέτρηση της περιεκτικότητας μικροπλαστικών αφορούσε αποκλειστικά το πεπτικό σύστημα των ζώων. Ενδεικτικό της τραγικής κατάστασης που έχουμε όλοι προκαλέσει, είναι ότι δεν υπήρξε ούτε ένα άτομο του δείγματος στο οποίο δεν βρέθηκε έστω και μικρή ποσότητα μικροπλαστικών.

Ενδεικτικά:
– Στο πεπτικό σύστημα 18 θαλάσσιων χελωνών εντοπίστηκαν 3554 ίνες και θραύσματα πλαστικού.
– Μικροπλαστικά εντοπίστηκαν
στο σύνολο των εμπορικών ειδών, ενώ ενδεικτικό είναι ότι σε ένα μόνο δείγμα καταγράφηκαν 642 μικροπλαστικές ίνες και θραύσματα πλαστικού.

Οφείλουμε όμως να επισημάνουμε ότι ο εντοπισμός των μικροπλαστικών αφορά αποκλειστικά το περιεχόμενο του πεπτικού συστήματος, συνεπώς αυτό δεν σημαίνει ότι τα ψάρια είναι ακατάλληλα προς βρώση, δεδομένου ότι το πεπτικό σύστημα αφαιρείται πριν το μαγείρεμα και έτσι τα ψάρια παραμένουν μία ποιοτική και απαραίτητη τροφή. Αυτό όμως δεν ισχύει για θαλάσσια ασπόνδυλα όπως π.χ. ο αχινός που καταναλώνεται το σύνολο του πεπτικού συστήματος μαζί με τις ίνες μικροπλαστικών.

Πλαστικά & μικροπλαστικά στις ακτές και στο ανοιχτό πέλαγος

Σε 2 νησιά του Αιγαίου, όπου το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος διατηρεί σε μικρές δυσπρόσιτες παραλίες 7 σταθμούς μέτρησης του ρυθμού συγκέντρωσης της πλαστικής ρύπανσης, καταγράφονται και συλλέγονται τα απορρίμματα τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους. Έπειτα από 937 καταγραφές σε διάστημα 4ων ετών δεν υπήρξε ούτε μία μέρα που δεν καταγράφηκαν νέα πλαστικά απορρίμματα στις ακτές.
Συνεπώς το αφήγημα ότι οι πολίτες ευθύνονται αποκλειστικά για τη ρύπανση στις παραλίες είναι παραπλανητικό, καθώς περισσότερο από το 95% των απορριμμάτων που συσσωρεύονται στις ακτές προέρχεται από τον συνεχή και ευρύ διασκορπισμό των απορριμμάτων από τη στεριά και τον μετέπειτα διασκορπισμό τους μέσω των θαλάσσιων ρευμάτων.

Ενδεικτική της έκτασης του προβλήματος είναι και η συγκέντρωση μικροπλαστικών ινών στο θαλάσσιο ίζημα των ακτών, καθώς σε λίγο παλαιότερη έρευνα του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος, αναλύοντας περισσότερα από 1000 δείγματα ιζήματος από 167 παραλίες των ελληνικών ακτών δεν υπήρξε ούτε ένα δείγμα που να μην περιέχει μικροπλαστικές ίνες. Αξιοσημείωτο είναι ότι η ρύπανση δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο των αστικών κέντρων, αφού σε παραλίες απομακρυσμένων και ακατοίκητων νησιωτικών περιοχών παρατηρήθηκαν επίπεδα ρύπανσης ανάλογα με αυτά των ακτών της Αττικής.

Αντίστοιχα ανησυχητική είναι και η συνεχής καταγραφή πλαστικών απορριμμάτων που επιπλέουν στο ανοιχτό πέλαγος και γρήγορα διασπώνται σε μη ανακτήσιμα θραύσματα. Τόσο κατά τη διάρκεια της έρευνας στο Αιγαίο, όσο και κατά την αποστολή του ιστιοφόρου ερευνητικού σκάφους Ναυτίλος, που κάλυψε > 3000 μίλια ανάμεσα στην Κρήτη, τη θάλασσα βόρεια της Λιβύης έως και τη Μάλτα, οι ποσότητες των επιπλέοντων πλαστικών απορριμμάτων που καταγράφηκαν από τους ερευνητές, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές. Φυσικά όλα αυτά τα απορρίμματα βρίσκονται πάντα εκτός των επίσημων στατιστικών για τη διαχείριση απορριμμάτων, αλλά δυστυχώς σύντομα εντός της τροφικής αλυσίδας.

Έχοντας λοιπόν σήμερα την υποχρέωση να καλύψουμε τόσο πολύ χαμένο έδαφος και χρόνο στην Ελλάδα (και) για το ζήτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων, είναι πλέον επιτακτική ανάγκη να κινηθούμε με βήματα ταχύτατα και αποτελεσματικά. Το πώς μπορεί να γίνει η διαχείριση των απορριμάτων είναι γνωστό και εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες στην πλειονότητα των χωρών της Ε.Ε. Δεν υπάρχει λόγος να σπαταλούμε πολύτιμο χρόνο ανακαλύπτοντας τον τροχό. Καιρός είναι λοιπόν να σταματήσουμε να εστιαζόμαστε στις φαιδρές καμπάνιες για το βιοδιασπώμενο καλαμάκι και να προχωρήσουμε σε μία κινητοποίηση σε όλα τα επίπεδα, που θα είναι ουσιαστική και θα μπορέσει να αναστρέψει το σκηνικό στην Ελλάδα, με στόχο να μην υπάρχει πλέον, ούτε ένα πλαστικό εκτεθειμένο στο περιβάλλον.

*Θοδωρής Τσιμπίδης

22 Δεκεμβρίου 2020

Ινστιτούτο Θαλάσσια Προστασίας Αρχιπέλαγος