Eleusis2021 – σχεδιάζοντας μια Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης

Όταν η Ελευσίνα, μια μικρή βιομηχανική πόλη στην περιοχή της Αθήνας, ανακηρύχθηκεΠολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2021, οι άνθρωποι υποδέχθηκαν την απόφαση τόσο με χαρά όσο και έκπληξη.

Ο Άρης Καλαντίδης είναι καθηγητής Διαχείρισης Τόπων (Place Management) στο Manchester Metropolitan University.

Με χαρά επειδή αυτή η πόλη, άλλοτε ένας από τους σημαντικότερους τόπους τελετουργιών  στην αρχαία Ελλάδα και ταυτόχρονα το σπίτι της θεάς Δήμητρας, είχε επανέλθει στο χάρτη. Έκπληξη, επειδή η βιομηχανοποίηση έχει σαφώς αφήσει το στίγμα της στην πόλη, το τοπίο της οποίας χαρακτηρίζεται από καπνοδόχους, μεγάλα βιομηχανικά συγκροτήματα και ένα εμπορικό λιμάνι. Ωστόσο, η επιλογή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν βασίζεται στο τι είναι η πόλη, αλλά σε τι μπορεί να εξελιχθεί σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο φάκελο υποψηφιότητας Και αυτό που κατάφερε να πείσει την επιτροπή ήταν η υποψηφιότητα, με την υπόσχεσή για  «Μετάβαση στην Ευφορία».

Το 2017 ιδρύθηκε η Δημοτική Εταιρεία για να προετοιμάσει και να υλοποιήσει το πολιτιστικό πρόγραμμα – Eleusis 2021 – και έχω την τιμή να είμαι στο διοικητικό της Συμβούλιο. Εκδηλώσεις και events πραγματοποιούνται τακτικά από την πρώτη ημέρα – εκθέσεις, συνέδρια, ξεναγήσεις, εγκαταστάσεις και πολλά άλλα – και έχει ορισθεί να κορυφωθούν το έτος 2021: Όλες αυτές είναι συναρπαστικές αλλά όχι πάντα εύκολες στιγμές και καταστάσεις.

Όπως κάθε  Διαχειριστής Τόπων (place manager) γνωρίζει, η δουλειά έχει αρκετές προκλήσεις, μερικές από τις οποίες τις μοιραζόμαστε όλοι και υπάρχουν και άλλες που αφορούν συγκεκριμένα την τοπική κοινότητα. Σε αυτό το άρθρο θα ήθελα να αναφερθώ στις προκλήσεις αυτής της προσπάθειας και να υποσχεθώ ότι θα επιστρέψω με ακόμα περισσότερα νέα στο μέλλον.

Το μόττο της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ελευσίνας 2021 είναι «Μετάβαση στην Ευφορία» – διττής προσέγγισης τόσο για την  ΕΕ όσο και την Ευφορία ως ελληνική λέξη και ως αναφορά στη Δήμητρα, θεά της συγκομιδής όπως και του κύκλου ζωής και θανάτου. Ωστόσο, ένα σύνθημα δεν αποτελεί και ένα  Όραμα. Χρειάζεται να συμπληρωθεί με περιεχόμενο – με ζωή – και να υποστηριχθεί από μια σειρά στόχων και μέτρων. Μια δημοτική εταιρεία που έχει συσταθεί για την οργάνωση και την εφαρμογή του προγράμματος δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι υπεύθυνη γι’ αυτό. Ιδανικά θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν καταλύτης και σύμμαχος. Οι ίδιοι οι άνθρωποι της πόλης είναι αυτοί οι οποίοι θα αναζητήσουν το Όραμα και θα το κατακτήσουν, υπό την καθοδήγηση του εκλεγμένου με δημοκρατικές διαδικασίες δημάρχου.

Παρόλο που ο  θεσμός της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης δεν έχει κύριο στόχο την προσέλκυση Τουριστών, δεν παύει και αυτό να αποτελεί ένα  στόχος της.  Και πάλι όμως, δεν μπορεί να είναι ο στόχος μιας δημοτικής εταιρείας με περιορισμένη διάρκεια ζωής (2021) να σχεδιάσει μια τουριστική στρατηγική, καθώς δεν είναι αρμοδιότητα της εταιρείας να εφαρμόσει μέτρα αστικής ανάπλασης και υποδομής. Μια ισχυρή πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης χρειάζεται έναν ισχυρό Δήμο.

Η Συμμετοχή  και η Δέσμευση των τοπικών – και ίσως μη τοπικών – Κοινοτήτων στην προσπάθεια, θα καθορίσει την επιτυχία ή την αποτυχία της. Αυτό δεν είναι ένα έργο που περιορίζεται στους καλλιτέχνες ή το πολιτιστικό τζετ-σετ. Είναι ένα δώρο για τον λαό της Ελευσίνας. Βρίσκεται εκεί εξαιτίας τους και για χάρη τους, ζει μέσω αυτών και πρέπει να εφαρμοστεί για αυτούς. Μια ισχυρή Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης χρειάζεται – αλλά μπορεί επίσης να βοηθήσει να συσταθεί – μια ισχυρή κοινωνία των πολιτών.

Υπάρχει πάντα ισχυρός παράγοντας κινδύνου ελιτισμού σε πολιτιστικά έργα. Δεν βρισκόμαστε εκεί για να επιβάλουμε το δικό μας νόημα του πολιτισμού στον λαό της Ελευσίνας και σίγουρα δεν είμαστε εκεί για να οργανώσουμε ένα ακόμα φεστιβάλ ή μια σειρά δράσεων και εκδηλώσεων: Ποια είναι λοιπόν η φιλοσοφία μας για τον πολιτισμό – τι συμπεριλαμβάνουμε και τι όχι; Μήπως συγχέουμε τον πολιτισμό με τις Tέχνες; Πώς συμπεριλαμβάνουμε τις προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων, τις παραδόσεις τους και την καθημερινή τους ζωή; Πού βρίσκουμε χώρο για την πολιτιστική κληρονομιά, την αρχιτεκτονική και το τοπίο; Πού είναι η «λαϊκή» μουσική και το τοπικό φαγητό; Η δέσμευση της Κοινότητας μπορεί να λειτουργήσει μόνο αν είμαστε ειλικρινείς και ταπεινοί σχετικά με αυτό.

Η Ελευσίνα δεν βρίσκεται στην Aπομόνωση. Είναι ενσωματωμένη σε ένα δίκτυο άλλων πόλεων γύρω από αυτήν, που όλες μαζί σχηματίζουν το Θριάσιο Πεδίο, μία από τις πιο βιομηχανοποιημένες – και μολυσμένες – περιοχές στην Ελλάδα. Επίσης, η Ελευσίνα είναι μέρος άλλων οικογενειών: της Μεσογείου, της οικογένειας των λιμένων, της οικογένειας των αρχαίων ιερών, της οικογένειας των βιομηχανικών εγκαταστάσεων και των κινημάτων της εργατικής τάξης. Τέτοιες τοπικές και λιγότερο τοπικές ενώσεις χρειάζεται να είναι γεμάτες ζωντάνια.

Ποια θα είναι η Κληρονομιά μας όταν, στις 31 Δεκεμβρίου 2021, η Eleusis 2021 ολοκληρώσει την αποστολή της; Τι θα μείνει στην Ελευσίνα; Υπάρχει η υλική κληρονομιά – υποδομές, κτίρια, πολιτιστικοί τόποι κ.λπ. – και υπάρχει και η άυλη – η εδραίωση μιας κοινωνίας των πολιτών γύρω από τον πολιτισμό, οι οργανισμοί που θα παραλάβουν από εκεί που το αφήσαμε, ένα όραμα και στρατηγικές για την αστική ανάπτυξη. Χρησιμοποιούμε δημόσιο χρήμα για αυτό το έργο και μόνο η διαφάνεια και η λογοδοσία μπορούν να εγγυηθούν ότι η επένδυση αυτή θα επιστρέψει σε εκείνους που την χρειάζονται περισσότερο.

Και τέλος, η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης είναι ένα έργο που θα πρέπει να μας γεμίσει όλους με Χαρά. Οι δυσκολίες της καθημερινής διαχείρισης, οι διαμάχες για τη μικρο-πολιτική, οι επερχόμενες δημοτικές εκλογές τον Μάιο του 2019, αγχώνουν όλους τους εμπλεκόμενους – τόσο πολύ που μερικές φορές δεν αντιλαμβανόμαστε αυτό που πραγματικά λείπει προκειμένου να γίνει η δουλειά μας με τον καλύτερο τρόπο: την αίσθηση ότι είμαστε μια Ομάδα – μια ομάδα αποτελούμενη από άτομα εξαιρετικά, ταλαντούχα και με ισχυρά κίνητρα – που εργάζονται για έναν κοινό στόχο, ο οποίος, ανεξάρτητα από το πόσο αλαζονικό μπορεί αυτό να ακουστεί, είναι να κάνει έναν τόπο καλύτερο μέσω του πολιτισμού.

5 Μαρτίου 2019