Βιοαέριο και Βιομεθάνιο: Ξεπερνώντας τα Εμπόδια, Οδηγώντας την Πράσινη Μετάβαση

Το βιοαέριο και το παράγωγό του, το βιομεθάνιο, αποτελούν έναν κρίσιμο πυλώνα της πράσινης μετάβασης. Ο κλάδος του βιοαερίου αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια, παρέχοντας σταθερή ανανεώσιμη ενέργεια και ταυτόχρονα λύση σε ένα σοβαρό περιβαλλοντικό πρόβλημα: τη διαχείριση οργανικών αποβλήτων.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα τελευταία στοιχεία δείχνουν μια εντυπωσιακή άνοδο στην παραγωγή βιοαερίου και βιομεθανίου. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Σύνδεσμο Βιοαερίου (EBA), το 2023 η συνολική παραγωγή βιοαερίου/βιομεθανίου στην Ευρώπη έφτασε τα 22 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm). Η ποσότητα αυτή ξεπερνά τη συνολική ετήσια ζήτηση φυσικού αερίου χωρών όπως το Βέλγιο, η Δανία και η Ιρλανδία μαζί, και αντιστοιχεί περίπου στο 7% της κατανάλωσης φυσικού αερίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειται για ένα μεγάλο βήμα προς την ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι μόλις το 2022 η ΕΕ εισήγαγε το 98% του φυσικού αερίου που κατανάλωνε.

Τι σημαίνει πρακτικά αυτή η παραγωγή βιοαερίου για το περιβάλλον και την οικονομία; Πρώτον, σημαίνει τεράστια μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα: εκτιμάται ότι τα 22 bcm βιοαερίου που παράγονται ετησίως αντιστοιχούν σε 106 εκατομμύρια λιγότερους τόνους CO₂ στην ατμόσφαιρα κάθε χρόνο, λόγω της υποκατάστασης ορυκτών καυσίμων και της αποτροπής εκπομπών από απόβλητα. Δεύτερον, σημαίνει ενέργεια για νοικοκυριά και μεταφορές: η ποσότητα αυτή μπορεί να καλύψει τις ενεργειακές ανάγκες περίπου 19 εκατομμυρίων ευρωπαϊκών νοικοκυριών ή να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο κίνησης για πάνω από 533.000 φορτηγά οχήματα. Με άλλα λόγια, ένα σημαντικό κομμάτι της καθημερινής ζωής (θέρμανση, μαγείρεμα, μετακινήσεις αγαθών) θα μπορούσε να κινείται από απόβλητα και υπολείμματα της παραγωγής αντί από ορυκτά καύσιμα, εικόνα που πλέον γίνεται πραγματικότητα.

Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η άνοδος του βιομεθανίου. Από τα 22 bcm βιοαερίου του 2023, περίπου 4,9 bcm ήταν βιομεθάνιο (δηλαδή αέριο το οποίο μπορεί να εγχυθεί στο δίκτυο φυσικού αερίου), σημειώνοντας αύξηση 21% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Η Ευρώπη εγκαθιστά ολοένα και περισσότερες μονάδες αναβάθμισης βιοαερίου για παραγωγή βιομεθανίου, θέτοντας τα θεμέλια για ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο πράσινων αερίων. Ο φιλόδοξος στόχος που έχει τεθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο – στο πλαίσιο της στρατηγικής REPowerEU – είναι να φτάσει η παραγωγή 35 bcm βιομεθανίου ετησίως έως το 2030. Πρόκειται για έναν στόχο-πρόκληση, καθώς απαιτεί υπερδιπλασιασμό της τρέχουσας παραγωγής μέσα σε λιγότερο από μία δεκαετία. Όμως, υπάρχει σαφής δέσμευση προς αυτή την κατεύθυνση, τόσο από την Πολιτεία όσο και από τη βιομηχανία. Ήδη έχουν δρομολογηθεί επενδύσεις άνω των 27 δισ. ευρώ για έργα βιομεθανίου στην ΕΕ, ενώ η επίτευξη του στόχου εκτιμάται ότι θα δημιουργήσει περίπου 500.000 νέες θέσεις εργασίας σε όλη την αλυσίδα αξίας (από την αγροτική παραγωγή και τη συλλογή αποβλήτων μέχρι την κατασκευή και λειτουργία των μονάδων). Επιπλέον, προβλέπεται ετήσιο οικονομικό όφελος 12 δισ. ευρώ για τη βιοοικονομία, καθώς θα αναπτυχθούν νέες αγορές προϊόντων και υπηρεσιών γύρω από το βιοαέριο (π.χ. βιολιπάσματα, τεχνολογίες καθαρισμού αερίων, δίκτυα διανομής βιομεθανίου κ.α.).

Οι εθνικοί στόχοι

Η Ελλάδα, ως μέλος της ΕΕ, συμμετέχει σε αυτή την προσπάθεια και έχει θέσει εθνικούς στόχους για το βιομεθάνιο (2,1 TWh/0,2 bcm βιομεθανίου έως το 2030). Ένα αρκετά φιλόδοξο βήμα για μια χώρα που σήμερα δεν έχει καθόλου παραγωγή βιομεθανίου. Για να επιτευχθεί ο στόχος, θα χρειαστεί σημαντική αναδιάρθρωση και επενδύσεις: απαιτείται τόσο η μετατροπή πολλών από τις υφιστάμενες μονάδες βιοαερίου από ηλεκτροπαραγωγή σε παραγωγή βιομεθανίου, όσο και η δημιουργία δεκάδων νέων μονάδων αποκλειστικά για βιομεθάνιο. Υπολογίζεται, ότι περίπου 40-50 νέες μονάδες θα έπρεπε να εγκατασταθούν έως το 2030 και παράλληλα οι περισσότερες υπάρχουσες να επενδύσουν σε τεχνολογία αναβάθμισης αερίου, κάτι που με το σημερινό καθεστώς θεωρείται δύσκολο χωρίς περαιτέρω στήριξη. Επιπλέον, οι μονάδες βιοαερίου σήμερα αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις που απειλούν τη βιωσιμότητά τους. 

Προβλήματα και δυσκολίες

 Ένα από τα πιο πιεστικά προβλήματα είναι οι αναγκαστικές περικοπές ισχύος από τον ΔΕΔΔΗΕ. Εδώ και μήνες, σε περιόδους υπερπροσφοράς ενέργειας, ο ΔΕΔΔΗΕ διατάσσει περιορισμούς στην παραγωγή ρεύματος από ΑΠΕ, συμπεριλαμβανομένων και των μονάδων βιοαερίου, με αποτέλεσμα τα εργοστάσια αυτά να υπολειτουργούν. Μόνο τον τελευταίο μήνα οι μονάδες βιοαερίου έχασαν πάνω από 25% της παραγωγής τους λόγω των περικοπών αυτών ενώ οι συνεχείς διακοπές στη λειτουργία των μονάδων πλήττουν πολυεπίπεδα τον κλάδο και το περιβάλλον και θέτουν εν αμφιβόλω την οικονομική βιωσιμότητα επενδύσεων εκατομμυρίων σε έναν τομέα που στηρίζει την ενεργειακή μετάβαση και την κυκλική οικονομία.

Πέρα από το ζήτημα των περικοπών, ο κλάδος αντιμετωπίζει και άλλες δυσκολίες. Η διαχείριση του υπολείμματος της χώνευσης (του υγρού/στερεού υποπροϊόντος μετά την παραγωγή βιοαερίου) εξακολουθεί να είναι απαιτητική: χρειάζονται λύσεις για την αξιοποίησή του ως λίπασμα αντί απλώς να διατίθεται σε χωράφια χωρίς επεξεργασία. Επίσης, το κόστος λειτουργίας των μονάδων έχει αυξηθεί (π.χ. κόστος ενέργειας για τις εγκαταστάσεις, μεταφορά πρώτων υλών, κόστος συντήρησης), συμπιέζοντας τα περιθώρια κέρδους. Η εύρεση επαρκούς πρώτης ύλης αποτελεί πρόκληση: ενώ η Ελλάδα έχει άφθονη διαθέσιμη βιομάζα (απόβλητα κτηνοτροφίας, υπολείμματα τροφίμων κ.ά.), η συλλογή και συγκέντρωση αυτών των αποβλήτων δεν έχει οργανωθεί πλήρως, αφήνοντας μεγάλο μέρος του δυναμικού ανεκμετάλλευτο. Τέλος, υπάρχει αβεβαιότητα γύρω από τις τιμές αποζημίωσης και το καθεστώς στήριξης των μονάδων. 

Συνεπώς, το ρυθμιστικό και οικονομικό πλαίσιο βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο, δημιουργώντας ανασφάλεια στους επενδυτές του κλάδου.

Προτάσεις

Για να μπορέσει ο κλάδος του βιοαερίου/βιομεθανίου να ξεπεράσει τα σημερινά εμπόδια και να εκπληρώσει τον ρόλο του στην ενεργειακή μετάβαση, απαιτείται ένα ολιστικό σχέδιο στήριξης και στοχευμένες παρεμβάσεις από την Πολιτεία. Ο ΕΣΠΑΒ, καθώς και άλλοι φορείς της αγοράς, έχουν διατυπώσει προτάσεις για την θεσμική θωράκιση και ανάπτυξη του κλάδου. Συνοπτικά, οι βασικές προτεραιότητες και προτάσεις είναι οι εξής:

1. Εξαίρεση των μονάδων βιοαερίου από τις περικοπές ισχύος και ειδικό θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας: Δεδομένης της ιδιαιτερότητας του βιοαερίου (σταθερή παραγωγή και ανάγκη συνεχούς τροφοδοσίας με απόβλητα), θα πρέπει οι μονάδες του κλάδου να μην αντιμετωπίζονται ισότιμα με τις διαλείπουσες ΑΠΕ ως προς τις περικοπές. Οι μονάδες βιοαερίου θα πρέπει να αναγνωριστούν ως σταθμοί διαχείρισης αποβλήτων και να μην τους επιβάλλονται περικοπές παρά μόνο σε περίπτωση εξαιρετικής ανάγκης, ώστε να προστατεύεται τόσο η ενεργειακή τους συνεισφορά όσο και ο κρίσιμος ρόλος τους στην περιβαλλοντική διαχείριση. Αυτό θα αποτρέψει περαιτέρω οικονομική ζημία στις υφιστάμενες μονάδες και θα διασφαλίσει ότι δεν θα μείνουν αδιάθετοι τόνοι αποβλήτων.

2. Ξεκάθαρο νομικό πλαίσιο για το βιομεθάνιο και τα υποπροϊόντα: Είναι απαραίτητο να ολοκληρωθεί άμεσα το ρυθμιστικό πλαίσιο που θα διέπει την παραγωγή και έγχυση βιομεθανίου στην Ελλάδα. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο για μονάδες αναβάθμισης βιοαερίου, αν και έχει πραγματοποιηθεί διαβούλευση και αναμένεται σχετικό νομοσχέδιο. Παράλληλα, απαιτείται θεσμικό πλαίσιο για την αξιοποίηση του digestate (του χωνεμένου υπολείμματος) ως λίπασμα ή εδαφοβελτιωτικό. Σήμερα υπάρχουν αβεβαιότητες ως προς το νομικό καθεστώς διάθεσης του digestate στην αγροτική γη. Ένα σαφές πλαίσιο που να επιτρέπει (υπό όρους) την εμπορική διάθεση πιστοποιημένων προϊόντων κομποστοποίησης/επεξεργασίας του digestate θα προσδώσει επιπλέον έσοδα στις μονάδες και θα μεγιστοποιήσει το περιβαλλοντικό όφελος (αντικατάσταση χημικών λιπασμάτων). 

3. Προώθηση υβριδικών σταθμών και ευελιξία λειτουργίας: Μία καινοτόμος ιδέα που συζητείται είναι η ανάπτυξη υβριδικών μονάδων βιοαερίου-βιομεθανίου. Δηλαδή, σταθμών που θα μπορούν δυνητικά να παράγουν τόσο ηλεκτρική ενέργεια όσο και βιομεθάνιο, ανάλογα με τις ανάγκες του συστήματος. Αυτή η προσέγγιση θα μετριάσει και το θέμα των περικοπών, μετατρέποντάς το από πρόβλημα σε ευκαιρία παροχής υπηρεσίας.

4. Σύνδεση επιδοτήσεων με ορθές πρακτικές διαχείρισης αποβλήτων: Για να εξασφαλιστεί ότι η ανάπτυξη του κλάδου θα παραμείνει προσηλωμένη στον περιβαλλοντικό του ρόλο, προτείνεται οι κάθε είδους ενισχύσεις να συνδεθούν με την επίδοση στη διαχείριση αποβλήτων. Δηλαδή, να υπάρχουν κίνητρα και έλεγχοι ώστε οι αγρότες και οι βιομηχανίες να διοχετεύουν τα υπολείμματά τους σε μονάδες βιοαερίου, με άμεση σύνδεση σε επιδοτήσεις που λαμβάνουν. Αυτό θα ωθούσε σε έναν μετασχηματισμό του αγροτικού μοντέλου προς πιο κυκλικές πρακτικές (αντί το κάθε αγρόκτημα να καίει τα υπολείμματά του στον αγρό ή να τα αφήνει να σαπίζουν, να τα συγκεντρώνει και να τα αξιοποιεί κεντρικά). Αντίστοιχα, θα μπορούσαν να υπάρξουν κανόνες/υποχρεώσεις για τους μεγάλους παραγωγούς οργανικών αποβλήτων (π.χ. Ξενοδοχεία, βιομηχανίες τροφίμων, super-market, μεγάλες κτηνοτροφικές φάρμες) ώστε να τα διαθέτουν για παραγωγή βιοενέργειας. 

Σημαντική ευκαιρία

Το βιοαέριο και το βιομεθάνιο αντιπροσωπεύουν για την Ελλάδα μια σημαντική ευκαιρία να μετατρέψουμε τα πλούσια οργανικά υπολείμματα της χώρας σε καθαρή ενέργεια και νέες δουλειές. Παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει σήμερα ο κλάδος, η εικόνα του μέλλοντος μπορεί να είναι αισιόδοξη: φανταστείτε μια Ελλάδα όπου οι χωματερές οργανικών αποβλήτων έχουν εκλείψει, γιατί τα περισσότερα υπολείμματα οδηγούνται σε μονάδες βιοαερίου. Όπου η ύπαιθρος παράγει όχι μόνο τρόφιμα αλλά και ενέργεια, με τους αγρότες να είναι και παραγωγοί βιοκαυσίμων, και τα χωράφια να επωφελούνται από οργανικό λίπασμα εγχώριας προέλευσης. Σκεφτείτε πόλεις όπου μέρος του φυσικού αερίου για θέρμανση έχει αντικατασταθεί από τοπικό βιομεθάνιο, μειώνοντας την ανάγκη για εισαγωγές και ενισχύοντας την ενεργειακή αυτάρκεια. Όλα αυτά μπορούν να γίνουν πραγματικότητα αν αρθούν οι σημερινοί περιορισμοί και υιοθετηθεί μια συνεκτική εθνική στρατηγική για την ανάπτυξη του βιοαερίου και βιομεθανίου.

Ήδη, οι τάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο ευνοούν αυτή την στροφή. Η τεχνογνωσία υπάρχει, το ενδιαφέρον επενδυτών μεγαλώνει και η ίδια η φύση έχει δώσει στην Ελλάδα άφθονες πηγές βιομάζας. Με στοχευμένες παρεμβάσεις η Ελλάδα μπορεί όχι μόνο να πιάσει τους δικούς της στόχους, αλλά και να πρωταγωνιστήσει στη Νοτιοανατολική Ευρώπη ως παράδειγμα κυκλικής οικονομίας και πράσινης ενέργειας. 

________

O Dr.-Ing Αλέξανδρος Υφαντής είναι Πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Παραγωγών Βιοαερίου

Το άρθρο περιλαμβάνεται στον υπό έκδοση τόμο GREEK ENERGY 2025 που ετοιμάζει για 14^η χρονιά η ομάδα του energypress και θα κυκλοφορήσει εντός του Ιουνίου