Ανακαινίσεις κτιρίων: οι ευρωπαϊκές πολιτικές και οι προκλήσεις για την Ελλάδα
Το να επενδύει κανείς στην ενεργειακή αναβάθμιση ενός κτιρίου παραβλέποντας την δομική του ασφάλεια είναι παράλογο, ιδιαιτέρως σε περιοχές με αυξημένο σεισμικό κίνδυνο, όπου το πρώτο σεισμικό επεισόδιο θα μπορούσε να αποβεί μοιραίο για το ενεργειακά αναβαθμισμένο αλλά μη ασφαλές κτίριο. Πρέπει από το εξοικονομώ να προχωρήσουμε στο αναβαθμίζω.
Η Ελλάδα έχει κάθε δυνατότητα να διεκδικήσει την ίδρυση ενός από τα κέντρα Μπάουχαους της Ευρώπης προτείνοντας ένα υποδειγματικό διεπιστημονικό κέντρο αισθητικής και καινοτομίας που θα καθοδηγήσει υποδειγματικές και εμβληματικές αναβαθμίσεις κτηρίων.
Κύμα Ανακαινίσεων: μια ευκαιρία για ουσιαστική αναβάθμιση του κτηριακού πλούτου
ΤΟ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Τον Οκτώβριο του 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε μια σημαντική πρωτοβουλία το «Κύμα ανακαινίσεων για την Ευρώπη – οικολογικά κτίρια, θέσεις εργασίας, καλύτερη ζωή» που καλείται να αντιμετωπίσει την διπλή πρόκληση της ενεργειακής απόδοσης και της προσιτής τιμής.
Σε αυτή τη βάση, η Επιτροπή παρουσίασε μια στρατηγική για να προκληθεί ένα κύμα ανακαινίσεων για την Ευρώπη, με το οποίο θα αρθούν χρόνιοι φραγμοί για την αποδοτική, όσον αφορά την ενέργεια και τους πόρους ανακαίνιση, θα στηριχθούν νέες επενδύσεις για μακρά περίοδο, αρχής γενομένης από δημόσια και λιγότερο αποδοτικά κτίρια, θα δοθεί έναυσμα για ψηφιοποίηση και θα δημιουργηθεί απασχόληση και ευκαιρίες ανάπτυξης σε όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού για τις ανακαινίσεις.
Η Επιτροπή έχει ως στόχο να υπερδιπλασιάσει τα ποσοστά ανακαινίσεων την επόμενη δεκαετία και να διασφαλίσει ότι οι ανακαινίσεις θα οδηγήσουν σε υψηλότερη ενεργειακή απόδοση και αποδοτικότερη χρήση των πόρων. Έτσι θα βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των ενοίκων και όσων χρησιμοποιούν τα κτίρια, θα μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρώπη, θα τονωθεί η ψηφιοποίηση και θα ενισχυθεί η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση των υλικών. Έως το 2030, θα μπορούσαν να ανακαινιστούν 35 εκατομμύρια κτίρια και να δημιουργηθούν έως και 160 000 επιπλέον πράσινες θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα.
Για την υλοποίηση του παραπάνω φιλόδοξου στόχου η Επιτροπή προτείνει την εξασφάλιση προσιτής και στοχευμένης χρηματοδότησης, μεταξύ άλλων μέσω των εμβληματικών πρωτοβουλιών «Renovate» και «Power Up» υπό τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας στο πλαίσιο του NextGenerationEU, απλουστευμένων κανόνων για τον συνδυασμό διαφορετικών χρηματοδοτικών ροών και πολλαπλών κινήτρων για ιδιωτική χρηματοδότηση·
Παρόλο που συμφωνούμε με την έννοια μιας ευρύτερης και ολοκληρωμένης προσέγγισης για την ανακαίνιση των κτιρίων, πρέπει να σημειώσουμε ότι η προσέγγιση που παρουσιάζεται στην ανακοίνωση της ΕΕ απέχει πολύ από μια ολιστική αντίληψη του προβλήματος της διατήρησης και αναβάθμισης των επιδόσεων των υπαρχόντων κτιρίων και υποδομών. Θα θέλαμε να δηλώσουμε ότι οι εργασίες ανακαίνισης και μετασκευής των κτιρίων πρέπει να γίνονται παράλληλα με άλλες απαραίτητες παρεμβάσεις, ώστε να τηρούνται ταυτόχρονα και οι βασικές απαιτήσεις που ορίζονται στον ΚΑΝΟΝΙΣΜΌΣ (ΕΕ) αριθ. 305/2011 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΫ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΊΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΊΟΥ της 9ης Μαρτίου 2011 για τη θέσπιση εναρμονισμένων όρων εμπορίας προϊόντων του τομέα των δομικών κατασκευών και για την κατάργηση της οδηγίας 89/106/ΕΟΚ του Συμβουλίου
Βασικές απαιτήσεις
Θα θέλαμε να υπενθυμίσουμε ότι σύμφωνα με τις υφιστάμενες οδηγίες, τα κτίρια πρέπει να πληρούν τις ακόλουθες βασικές απαιτήσεις:
- Στατική επάρκεια και σταθερότητα
- Ασφάλεια σε περίπτωση πυρκαγιάς
- Υγιεινή, υγεία και περιβάλλον
- Ασφάλεια και προσβασιμότητα κατά τη χρήση
- Προστασία από θόρυβο
- Ενεργειακή οικονομία και διατήρηση θερμότητας
- Αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων
Η συντριπτική πλειονότητα του υφιστάμενου ευρωπαϊκού κτιριακού αποθέματος έχει κατασκευαστεί χωρίς σύγχρονες διατάξεις για την αντισεισμική προστασία και την ενεργειακή απόδοση, με αποτέλεσμα να έχουμε σεισμικά ευπαθή και χαμηλής ενεργειακής απόδοσης κτίρια.
Το κτηριακό αυτό κεφάλαιο των ευρωπαϊκών χωρών χρειάζεται να συντηρηθεί και να μετασκευαστεί το συντομότερο δυνατό έτσι ώστε να διατηρήσει την αξία του και να πληροί τα σημερινά πρότυπα λειτουργίας και ασφάλειας. Η αναβάθμιση είναι αναγκαία εάν η Ευρώπη θέλει να διατηρήσει τα πρότυπα παραγωγής αλλά και σεβασμού της ανθρώπινης ζωής.
Όλο αυτό αντιπροσωπεύει έναν τεράστιο όγκο κτηρίων που χρίζουν ανακαίνισης και συντήρησης τον οποίο η Ευρώπη πρέπει να διαχειριστεί τα επόμενα χρόνια. Και επιπλέον, αυτό θα πρέπει να πραγματοποιηθεί με βιώσιμο και καινοτόμο τρόπο. Η εφαρμογή προηγμένων μεθοδολογιών διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων και ρίσκου βασισμένων σε έρευνα, είναι απαραίτητη για την περαιτέρω αύξηση της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων.
Επιπλέον, στην οδηγία (ΕΕ) 2018/844 της 30ής Μαΐου 2018, στο άρθρο 7, αναφέρεται ότι: «Τα κράτη μέλη πρέπει να ενθαρρύνουν, σε σχέση με τα κτίρια που υφίστανται μεγάλη ανακαίνιση, εναλλακτικά συστήματα υψηλής απόδοσης, στο βαθμό που αυτό είναι τεχνικά, λειτουργικά και οικονομικά εφικτό και να αντιμετωπίζουν τα θέματα υγιών εσωτερικών κλιματικών συνθηκών, πυρασφάλειας και κινδύνων που σχετίζονται με έντονη σεισμική δραστηριότητα. “
Η βιωσιμότητα έχει καταστεί μία από τις πιο φιλόδοξες προκλήσεις για την ανάπτυξη της Ευρώπης, σύμφωνα με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020». Ο κατασκευαστικός τομέας φέρει τεράστια ευθύνη σε σχέση με την αειφόρο ανάπτυξη λόγω των πολλών επιπτώσεων που απορρέουν από τις τρεις διαστάσεις του: περιβάλλον, οικονομία και κοινωνία.
Ένα κτίριο πρέπει να είναι αποδοτικό όχι μόνο όσον αφορά στην προαναφερθείσα κοινή τριπλή γραμμή αειφορίας, αλλά και στη χρηστικότητα, χωρητικότητα, αξιοπιστία, ασφάλεια και άνεση. Σε αυτό το πλαίσιο, ο σχεδιασμός μιας βιώσιμης κατασκευής αποδεικνύεται οτι είναι ένα πολύ περίπλοκο ζήτημα και επομένως απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση η οποία αποτελεί το κλειδί για τη βιωσιμότητα στον κατασκευαστικό τομέα.
Ο κατασκευαστικός τομέας πρέπει να αναπτύξει νέους τρόπους και μεθόδους από τη σύλληψη έως την κατασκευή των κτιρίων, με στόχο την επίτευξη ανταγωνιστικής βιώσιμης αγοράς ακινήτων. Για να επιτευχθεί αυτός ο ευρωπαϊκός στόχος, απαιτείται μια νέα μεθοδολογία σχεδιασμού, εστιάζοντας σε μια προσέγγιση πολλαπλών επιδόσεων και προσανατολισμένη στον κύκλο ζωής. Η μεθοδολογία βιώσιμου δομικού σχεδιασμού (SSD) εξετάζει τη δυνατότητα να συμπεριληφθούν περιβαλλοντικές πτυχές από την αρχή του έργου στο δομικό σχεδιασμό, έτσι ώστε να μπορούν να λαμβάνονται κατάλληλες αποφάσεις σχετικά με τις επιλογές σχεδιασμού στα πιο σημαντικά στάδια του σχεδιασμού. Η νέα γενιά ευρωκώδικα θα διευρύνει την αντίληψη μας για την αειφορία.
Για τα υπάρχοντα κτίρια, το SSD σημαίνει ότι όταν πραγματοποιούνται έργα ανακαίνισης συγκεκριμένης κλίμακας, η στατική αναβάθμιση πρέπει να εξετάζεται και να χρηματοδοτείται από κοινού με την λειτουργική και την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων.
Εύλογα θεωρούμε λοιπόν ότι το να επενδύει κανείς στην ενεργειακή αναβάθμιση ενός κτιρίου παραβλέποντας την δομική του ασφάλεια είναι παράλογο, ιδιαιτέρως σε περιοχές με αυξημένο σεισμικό κίνδυνο όπου το πρώτο σεισμικό επεισόδιο θα μπορούσε να αποβεί μοιραίο για το ενεργειακά αναβαθμισμένο αλλά μη ασφαλές κτίριο.
Η Επιτροπή αντιλαμβανόμενη το παράλογο της μονομερούς ανακαίνισης ανέθεσε τα τελευταία χρόνια αρκετά θέματα σε εφαρμοσμένη έρευνα μέσω του προγράμματος Horizon επί θεμάτων σεισμικής και ταυτόχρονης ενεργειακής αναβάθμισης. Επί του προκειμένου σημειώνουμε το γεγονός ότι ο εκτελεστικός βραχίονας της ΕΕ σε θέματα έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, το JRC, έχει λάβει χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για υλοποίηση ενός PILOTPROJECT, που βρίσκεται ι σε εξέλιξη με αντικείμενο «Integratedtechniques for the seismicstrengthening and energyefficiency of existingbuildings.»
Σε χώρες με υψηλή σεισμικότητα όπως η Ιταλία έχει γίνει ήδη σοβαρή προσπάθεια να συνδυαστεί η ανάγκη της ενεργειακής με την σεισμική αναβάθμιση των κτηρίων. Έχει καταγραφεί η σεισμική διακινδύνευση σε κάθε περιοχή και υπάρχει μεθοδολογία αποτίμησης και βαθμονόμησης της σεισμικής διακινδύνευσης κάθε κτηρίου , ανάλογη με την ενεργειακή του βαθμονόμηση. Η βαθμονόμηση της τρωτότητας είναι το βασικό εργαλείο χάραξης μιας εθνικής πολιτικής σεισμικής αναβάθμισης. Τα παραπάνω έχουν ήδη θεσμοθετηθεί και επιδοτείται μέσω φορολογικών απαλλαγών η ταυτόχρονη σεισμική και ενεργειακή αναβάθμιση. Προϋπόθεση για την ορθολογική κατανομή των επιδοτήσεων ήταν η καθιέρωση της κλίμακας βαθμονόμησης της τρωτότητας ( ανάλογης με την ενεργειακή βαθμονόμηση) και η συσχέτιση της επιδότησης με τις βαθμίδες μείωσης της σεισμικής τρωτότητας.Η όλη λογική της πρόληψης του κινδύνου τεκμηριώνεται και οικονομικά σε σχέση με το όφελος από την μείωση του κόστους αποκατάστασης των ζημιών από σεισμό αντίστοιχα με την εξοικονόμηση ενέργειας.
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ανάλογη προσπάθεια έγινε από το ΤΕΕ πριν μερικά χρόνια (2002-2005 ) με το πρόγραμμα ΕΠΑΝΤΥΚ, δηλαδή το Εθνικό Πρόγραμμα Αντισεισμικής Ενίσχυσης Υφισταμένων Κατασκευών. Το πολύτιμο υλικό που συγκεντρώθηκε για την τρωτότητα των υφισταμένων κατασκευών στον Ελληνικό χώρο παραμένει έκτοτε αναξιοποίητο.
Πρόσφατα με κοινή Επιτροπή του ΟΑΣΠ και του ΤΕΕ έγινε επεξεργασία μιας κλίμακας βαθμονόμησης της σεισμικής τρωτότητας, σε συνδυασμό με καθορισμό περισσοτέρων επιπέδων δυνατών στόχων ανασχεδιασμού των συνήθων κατασκευών. Η πρόταση της κλίμακας δομικής τρωτότητας της Επιτροπής είναι συμβατή με την Ιταλική.
Ο Συνδυασμένος Πίνακας που προτείνεται περιέχει τόσο τους διευρυμένους στόχους επιτελεστικότητας, όσο και τις σεισμικές κλάσεις που αντιστοιχούν. Δίνει επίσης την σεισμική κλάση των υφισταμένων κτηρίων ανάλογα με τους κανονισμούς με τους οποίους σχεδιάστηκαν.
Η κοινή Επιτροπή προτείνει να υιοθετηθεί η κατάταξη των κτιρίων σε σεισμικές κλάσεις, ορίζοντας ως «σεισμική κλάση» τον υψηλότερο στόχο αποτίμησης, που εξασφαλίζει η σεισμική επάρκεια του δομήματος. Είναι δηλαδή, ένας αντιπροσωπευτικός δείκτης του βαθμού σεισμικής και στατικής επάρκειας ενός κτιρίου. Έτσι, κάθε κτίριο θα ανήκει σε κάποια σεισμική κλάση του προτεινόμενου Πίνακα και είναι αποδεκτή, σε συνήθη κτήρια οποιαδήποτε επέμβαση αρκεί να τεκμηριώνεται ότι η κατασκευή αναβαθμίζεται σε υψηλότερες κλάσεις, εντός της επιλεγείσας στάθμης επιτελεστικότητας. Η Επιτροπή προτείνει την θεσμοθέτηση του παραπάνω Πίνακα μέσω άμεσης τροποποίησης του ΚΑΝ.ΕΠΕ
Η ρύθμιση που προτείνουμε θα εξορθολογήσει το θέμα των επεμβάσεων σε υπάρχοντα κτήρια καθιστώντας τους στόχους των επεμβάσεων οικονομικά εφικτούς. Στην πράξη απεδείχθη ότι η φιλοδοξία να φέρουμε κάθε κτήριο που επεμβαίνουμε περίπου στην στάθμη ασφαλείας των νέων κτηρίων είναι οικονομικά δυσβάστακτη και οδηγεί συνήθως στην αγνόηση η την παραποίηση των δεδομένων ώστε να αποφευχθούν επεμβάσεις. Η υιοθέτηση εφικτών στόχων πιστεύουμε ότι θα οδηγήσει σε μια θεαματική βελτίωση της «σεισμικής επίδοσης» των κτηρίων της χώρας.
Ακόμα η απαίτηση ελέγχων στατικής επάρκειας που προβλέπεται στην νομοθεσία περί αυθαιρέτων αλλά και η Ηλεκτρονική Ταυτότητα Κτηρίων κάνει επιτακτική την αποτίμηση του βαθμού τρωτότητας με τις σημερινές αντιλήψεις σε όρους επιτελεστικότητας. Άρα η κατάταξη σε κλάσεις σεισμικής τρωτότητας είναι ευρύτερα χρήσιμη για την στρατηγική της παραπέρα αναβάθμισης.
Όταν μάλιστα η Πολιτεία υιοθετήσει κίνητρα για επεμβάσεις σεισμικής αναβάθμισης των υφισταμένων κτιρίων, το μέγεθος της ανύψωσης της σεισμικής κλάσης θα ήταν ένα πολύ καλό μετρήσιμο κριτήριο του βαθμού συνεισφοράς (π.χ. επιχορήγησης, φορολογικών απαλλαγών κλπ) της Πολιτείας.
Σε πρώτη φάση θα μπορούσαν να τεθούν σαν κατ’ αρχήν σκέψεις τα παρακάτω :
Καλλιέργεια της ανάγκης για σεισμική αναβάθμιση των υπαρχόντων κτηρίων ανάλογα με τον βαθμό τρωτότητας τους. Η αναβάθμιση αυτή λογικά προηγείται της ενεργειακής αναβάθμισης και θα έπρεπε να υπάρχουν κίνητρα γι’ αυτό. Για τον στατικό έλεγχο των αυθαιρέτων έχει δοθεί κίνητρο μείωσης του προστίμου.
Να γίνει υποχρεωτική η σεισμική αναβάθμιση σε πρώτη φάση για τα στρατηγικού χαρακτήρα δημόσια κτήρια και να προηγείται στις περιπτώσεις που προγραμματίζονται σε αυτά επεμβάσεις μεγάλης κλίμακας. ( αλλαγές διαμερισμάτωσης κ.λπ.).
Να καθιερωθεί ένα είδος πιστοποιητικού δομικής τρωτότητας για τα κτήρια, ανεξάρτητο από την διαδικασία νομιμοποίησης των αυθαιρέτων, ώστε να αφορά όλα τα κτήρια. Αυτό θα μπορούσε να συσχετιστεί με την ηλεκτρονική ταυτότητα του κτηρίου όπως καθιερώθηκε στον πρόσφατο νόμο για τον Έλεγχο και Προστασία του Δομημένου Περιβάλλοντος.
Σε κάθε περίπτωση εφ’ όσον ο κύριος ενός κτηρίου προκρίνει την σεισμική παράλληλα με την ενεργειακή αναβάθμιση του ακινήτου του να είναι και οι εργασίες ενίσχυσης επιλέξιμες επίσης για την όποια κρατική-κοινοτική συμβολή.
Σε ότι αφορά την εξεύρεση πόρων για τις σεισμικές αναβαθμίσεις θα πρέπει να γίνει προσπάθεια να καθιερωθούν Ευρωπαϊκοί πόροι. Το πρόβλημα δεν αφορά μόνο της χώρες του Νότου. Στα πλαίσια των πολιτικών Πολιτικής Προστασίας RESCEU, δεκαεννέα Ευρωπαϊκές χώρες αναγνωρίζουν τον σεισμικό ως βασικό κίνδυνο. Θα είναι εγκληματικό το υπό εξέλιξη Κίνημα Ανακαινίσεων να αγνοήσει το ζήτημα της ασφάλειας των κατασκευών. Κατ’ αρχήν πέρα από την κοινή λογική αντιβαίνει και την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία. Είναι νομίζουμε ώριμο η Ελληνική Πολιτεία σε συνεργασία με άλλες ενδιαφερόμενες χώρες να ζητήσει την καθιέρωση πόρων στον τομέα αυτό όχι μόνο στο όνομα του σεβασμού στην ανθρώπινη ζωή αλλά και στο όνομα της εξοικονόμησης πόρων από την μείωση των συνεπειών του σεισμού. Ο ΟΑΣΠ θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή.
ΤΟ ΝΕΟ BAUHAUS
Ανάμεσα στους ευρύτατους στόχους που θέτει η ΕΕ για την στρατηγική του Κύματος Ανακαίνισης η Επιτροπή θα εγκαινιάσει και το Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους για να καλλιεργήσει μια νέα ευρωπαϊκή αισθητική που θα συνδυάζει τις επιδόσεις με την εφευρετικότητα.
Το Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους θα λειτουργήσει ως εκκολαπτήριο καινοτομίας και δημιουργικότητας για την προώθηση του βιώσιμου σχεδιασμού σε ολόκληρη την Ευρώπη και πέραν αυτής, ο οποίος είναι επίσης ελκυστικός και οικονομικά προσιτός για τους πολίτες. Το Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους είναι ένα διεπιστημονικό εγχείρημα που θα δημιουργήσει πειραματικούς χώρους όπου η τέχνη, ο πολιτισμός, η επιστήμη και η τεχνολογία μπορούν να συγκεράζουν, να οραματίζονται, να δοκιμάζουν και να επιδεικνύουν νέες λύσεις που συμβάλλουν στην ανάπτυξη νέων πρωτοπόρων αγορών.
Έτσι, θα θέλαμε να δηλώσουμε ότι αυτό το κύμα ανακαίνισης θα πρέπει να προωθήσει και να χρηματοδοτήσει παρεμβάσεις σύμφωνα με την ολιστική προσέγγιση της αναβάθμισης των υφιστάμενων κτιρίων και υποδομών και φυσικά η δομική ασφάλεια θα πρέπει να είναι ο πρώτος στόχος της ανακαίνισης.
Η Ελλάδα έχει κάθε δυνατότητα να διεκδικήσει την ίδρυση ενός από τα κέντρα Μπάουχαους της Ευρώπης προτείνοντας ένα υποδειγματικό διεπιστημονικό κέντρο αισθητικής και καινοτομίας που θα καθοδηγήσει υποδειγματικές και εμβληματικές αναβαθμίσεις κτηρίων.
Πιστεύουμε ότι η Ελληνική Πολιτεία θα πρέπει να επιδιώξει με τις προτάσεις της για τις δράσεις που θα χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο ανάκαμψης και τα Διαρθρωτικά Ταμεία της ΕΕ να διεκδικήσει, κατ’ αρχήν για τα δημόσια κτήρια, την υποδειγματική ολιστική μεθοδολογία ανακαινίσεων και γιατί όχι και την πιλοτική εφαρμογή καινοτόμων προτάσεων ταυτόχρονης αισθητικής, λειτουργικής , σεισμικής και ενεργειακής αναβάθμισης. Όπως τόνισε και ο Πρόεδρος του ΤΕΕ Γιώργος Στασινός πρέπει από το εξοικονομώ να προχωρήσουμε στο αναβαθμίζω.
Άρης Χατζηδάκης
τ. Πρόεδρος Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Πολιτικών Μηχανικών.
Αναπληρωτής Πρόεδρος ΟΑΣΠ
