2025: θα τολμήσουμε;
Ας ξεκινήσουμε με τα hard facts πριν καταλήξουμε σε ευχές και ευχολόγια για το 2025.
Καύσωνες, ανεξέλεγκτες δασικές πυρκαγιές, ξηρασίες, έντονες βροχοπτώσεις και ακραία πλημμυρικά φαινόμενα αποτελούν πλέον τη νέα κανονικότητα. Το κόστος από τις συνέπειες των ακραίων καιρικών φαινομένων συνεχώς αυξάνει, ενώ παράλληλα μεγαλώνει η ένταση των φαινομένων και η συχνότητά τους. Τα απαραίτητα μέτρα για την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα (αναγκαίο μέτρο για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής) αργούν, καθυστερούν, είναι δειλά και φοβικά καθώς έρχονται να ξεβολέψουν την ισχυρότερη βιομηχανία του πλανήτη. Αντίστοιχα αργά προχωρούν και οι απαραίτητες δράσεις προσαρμογής στα νέα κλιματικά δεδομένα. Κυβερνήσεις και ασφαλιστική βιομηχανία προσπαθούν να καλύψουν μέρος των όλο και συχνότερων, όλο και μεγαλύτερων καταστροφών και απωλειών σε εισόδημα, υποδομές, υγεία κ.ο.κ. Μέχρι στιγμής, παρατηρείται το εξής οξύμωρο: κανείς δεν ζητά από τις εταιρείες ορυκτών καυσίμων, από τους ενεργειακούς ομίλους που προκαλούν την επιδεινούμενη κλιματική αλλαγή, να αναλάβουν και το κόστος των ζημιών. Ακούγεται απλό και απολύτως λογικό! Σε αντίθετη περίπτωση, αυτοί θα κερδίζουν και η υπόλοιπη κοινωνία θα πληρώνει τις ζημιές. Ένα τέτοιο, απολύτως λογικό μέτρο, ακόμα και αν δεν μειώσει ραγδαία τη χρήση ορυκτών καυσίμων, είναι βέβαιο ότι θα εισάγει ένα στοιχείο δικαιοσύνης κατά τη βασική αρχή “ο ρυπαίνων πληρώνει”. Θα τολμήσουμε να ανοίξουμε αυτή τη συζήτηση; Θα τολμήσουμε, το 2025, να εισάγουμε κάποιο τέτοιο μέτρο;
Η επιστήμη είναι σαφής: για να αποφύγουμε τα χειρότερα, για να μείνουμε όσο πιο κοντά γίνεται στη ζώνη του +1.5oC, οφείλουμε να απαλλαγούμε τάχιστα από τα ορυκτά καύσιμα, σε οποιαδήποτε μορφή τους (στερεά, υγρά, αέρια). Πρακτικά, η δεκαετία μας πρέπει να δει το τέλος των επενδύσεων σε ορυκτά καύσιμα. Με απλά λόγια πρέπει να συμφωνήσουμε σε ενα moratorium σε επενδύσεις, έργα και υποδομές που αφορούν σε ορυκτά καύσιμα. Η χώρα μας διεκδικεί πρωταγωνιστικό ρόλο στην ΕΕ σε επενδύσεις υποδομών αερίου. Ορέγεται ρόλο ενεργειακού κόμβου αερίου για την ΕΕ. Βλέπει εαυτόν ως εναλλακτική δίοδο αερίου με δεδομένη την ανάγκη απεξάρτησης από το Ρωσικό αέριο. Την ίδια στιγμή, οι ήδη υπάρχουσες υποδομές αερίου στη χώρα υπολειτουργούν καθώς χρησιμοποιούνται κάτω του 50% της ικανότητάς τους. Για να έχουν νόημα νέες επενδύσεις σημαίνει ότι θα πριμοδοτηθεί, θα δοθεί ώθηση στην κατανάλωση αερίου. Εν έτει 2025. Και ενώ οδεύουμε προς πλήρη απανθρακοποίηση. Εύκολα θα συμφωνήσουμε ότι κάτι τέτοιο ηχεί παράταιρο, παράλογο και - παράλληλα - κακή επένδυση. Παρ όλα αυτά, πηγαίνει κόντρα στο αφήγημα “ενεργειακές επενδύσεις νάναι κι ότι νάναι” που φαίνεται να είναι το κυρίαρχο στη χώρα μας.
Θα τολμήσουμε να το αμφισβητήσουμε;
Για να μείνουν ζωντανές οι ελπίδες της ανθρωπότητας να αποφύγουμε τις χειρότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε (ήτοι να κάψουμε) πάνω από το 20% των ήδη γνωστών αξιοποιήσιμων αποθεμάτων ορυκτών καυσίμων. Με άλλα λόγια, τα όποια σχέδια, όνειρα και ελπίδες για “νέα” πετρέλαια ή/και αέρια είναι παρωχημένα και εκτός εποχής. Καθώς η μια μετά την άλλη οι εταιρείες παραιτούνται της προσπάθειας νέων εξορύξεων στη χώρα μας (προσφάτως έμεινε ορφανό, χωρίς ενδιαφερόμενο, και το οικόπεδο της Ηπείρου), η χώρα μας επιμένει να αφήνει το θέμα των εξορύξεων ανοιχτό, ακόμα και σε ευαίσθητα οικοσυστήματα τα οποία χρήζουν προστασίας (όπως η Ελληνική Τάφρος, περιοχή μοναδικής σημασίας για φυσητήρες, ζιφιούς και άλλα κητώδη στη Μεσόγειο). Κάποιος πρέπει απλώς να βάλει ένα τέλος, μια ταφόπλακα σε αυτό το κακόγουστο αστείο πάνω στο οποίο έχουν χτιστεί πολιτικές καριέρες. Θα το τολμήσουμε;
Η διείσδυση των ΑΠΕ εξακολουθεί να καλπάζει. Μετά το 2013, σημείο καμπής καθώς οι επενδύσεις σε ΑΠΕ ξεπέρασαν τις αντίστοιχες σε ορυκτά καύσιμα, παγκοσμίως, οι ΑΠΕ σπάνε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Στη χώρα μας, το 2024, οι ΑΠΕ αναδείχθηκαν σε κυρίαρχη πηγή παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Ναι, ήλιος, αέρας, υδροηλεκτρικά μας έδωσαν το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνουμε. Παράλληλα όμως, βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρόκληση: σημαντικό μέρος της παραγόμενης καθαρής ενέργειας …απορρίπτεται καθώς συγκεκριμένες ώρες η παραγωγή ξεπερνά τη ζήτηση ενώ δεν υπάρχουν ακόμη οι αναγκαίες δυνατότητες αποθήκευσης ώστε η ενέργεια να χρησιμοποιηθεί κάποια άλλη στιγμή. Το 2024 αναμένεται να κλείσει με απορρίψεις 900 Γιγαβατώρων, μία «επίδοση» υπερ-τετραπλάσια από το αμέσως προηγούμενο έτος. Η επενδυτική όρεξη είναι θετική και απαραίτητη. Μόνο που θα πρέπει να είναι στοχευμένη. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην εξοικονόμηση ενέργειας, την αποθήκευση, τον εκσυγχρονισμό των δικτύων, την αυτοπαραγωγή, την προτεραιοποίηση πρόσβασης ενεργειακών κοινοτήτων πολιτών στο διαθέσιμο ηλεκτρικό χώρο και βέβαια όλα αυτά με ένα ξεκάθαρο χωροταξικό σχεδιασμό. Θα το τολμήσουμε;
Καθώς οδεύουμε προς το κλείσιμο των πανάκριβων πετρελαϊκών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής στα νησιά θα περίμενε κανείς να δούμε να αναπτύσσονται ολοκληρωμένα προγράμματα εξοικονόμησης, διαχείρισης ζήτησης, αποθήκευσης ενέργειας, συνδυασμένα συστήματα ΑΠΕ συμπεριλαμβανομένης της βιομάζας κοκ. Παρόλα αυτά βλέπουμε αυξημένο ενδιαφέρον για “μικρούς πυρηνικούς αντιδραστήρες” (SMR). Ένας εύκολος, ειλικρινής και σαφής τρόπος είναι να αφήσουμε στο πλάι κάθε συζήτηση για μικρά και μεγαλύτερα πυρηνικά, για αποθήκευση άνθρακα κοκ. Όσο πιο σύντομα μπούμε σε μια νέα εποχή, χωρίς βαρίδια, τόσο καλύτερα για όλους και όλα, ο κλίμα, την οικονομία, τη δημόσια υγεία, την ενεργειακή ασφάλεια κοκ. Θα το τολμήσουμε;
Έχω την εντύπωση ότι η εποχή των εύκολων αποφάσεων έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Η εποχή του “όλα παίζουν” μας άφησε ακριβή κληρονομιά (και πολλά stranded assets). Το 2025 θα είναι η χρονιά των πιο δύσκολων αλλά καθόλα προφανών και προβλέψιμων επιλογών. Θα τολμήσουμε να τις κάνουμε ή θα συνεχίσουμε να μεταθέτουμε τις αναγκαίες επιλογές στο μέλλον;
Ο Νίκος Χαραλαμπίδης είναι Γενικός Διευθυντής της Greenpeace Hellas
