Οι ενεργειακές προκλήσεις για το 2023 και ο ρόλος του Ρυθμιστή
Στο κατώφλι του 2023, μετά από σχεδόν τρία χρόνια πανδημίας και εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία, ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν σε μία πρωτοφανή και παρατεταμένη ενεργειακή κρίση, βρισκόμαστε ως ελληνική Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας αντιμέτωποι με τη δρομολόγηση των απαιτούμενων μεταρρυθμίσεων των ενεργειακών αγορών για την αποδοτικότερη λειτουργία τους και την επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης. Βασική επιδίωξη αποτελεί επίσης η διασφάλιση της λειτουργίας των μονοπωλιακών δραστηριοτήτων υπό όρους διαφάνειας, ποιότητας και οικονομικής αποτελεσματικότητας, όμως πρώτιστο μας όμως μέλημα αποτελεί η περαιτέρω ενδυνάμωση των καταναλωτών.
Οι προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουμε το 2023 είναι οι εξής: η ενίσχυση της διαφάνειας στις σχέσεις προμηθευτών – πελατών, η εξοικονόμηση ενέργειας, η μείωση του ενεργειακού κόστους των καταναλωτών, η ενίσχυση του ανταγωνισμού στις αγορές ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου, η ταχύτερη ανάπτυξη των ΑΠΕ στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου περιβαλλοντικού και χωροταξικού σχεδιασμού, η κατασκευή κρίσιμων υποδομών στην παραγωγή, μεταφορά, διανομή και αποθήκευση ενέργειας, η υλοποίηση των διασυνδέσεων των νησιών και η ενίσχυση των διεθνών διασυνδέσεων με γειτονικές χώρες, η επιτάχυνση της ψηφιοποίησης των υποδομών ενέργειας, η ανάπτυξη του υδρογόνου και ανανεώσιμων καυσίμων, η δρομολόγηση του εξηλεκτρισμού του τομέα των μεταφορών και των λιμένων, η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και της ενεργειακής ασφάλειας. Ο πολυδιάστατος χαρακτήρας των ανωτέρω θεμάτων καθιστά αναγκαία τη συνεργασία της ΡΑΕ με άλλους θεσμούς και αρχές, όπως το ΥΠΕΝ, οι αρμόδιοι Διαχειριστές Δικτύων και οι Λειτουργοί των ενεργειακών αγορών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο Οργανισμός για τη Συνεργασία των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER), καθώς και Ανεξάρτητες Αρχές, όπως η Επιτροπή Ανταγωνισμού, αλλά και συλλογικοί φορείς εκπροσώπησης των καταναλωτών.
Ενόψει της μετάβασης σε μία οικονομία χαμηλών αέριων εκπομπών, αποτελεί αναγκαιότητα η ολοκλήρωση του νέου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) ώστε να τεθούν ρητά οι προτεραιότητες της εθνικής ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής, υπό το πρίσμα των νέων δεδομένων. Ο σχεδιασμός αλλά και η διαδικασία της ενεργειακής μετάβασης οφείλουν να εξυπηρετούν την εγχώρια οικονομία, ενώ οι κύριες προτεραιότητες πρέπει να είναι οι τομείς που εξασφαλίζουν οικονομική ανάπτυξη μέσω μείωσης του ενεργειακού κόστους, υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας αλλά και δημιουργίας πολλών θέσεων εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό είναι αυτονόητο ότι η εξοικονόμηση ενέργειας/βελτίωση ενεργειακής απόδοσης πρέπει να είναι η ΠΡΩΤΗ προτεραιότητα, ακολουθούμενη από την εκμετάλλευση των εγχώριων πόρων και ιδίως της ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.
Η Ελληνική Ρυθμιστική Αρχή έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες σε επίπεδο Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών (ACER). Δεν αποδεχόμαστε το ρόλο του παθητικού αποδέκτη ευρωπαϊκών επιταγών, αλλά διεκδικούμε ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ρυθμιστικής πολιτικής. Για το λόγο αυτό, προχωρούμε σε ολιστική μελέτη του σχεδιασμού της ευρωπαϊκής χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρική ενέργειας, ενώ έχουμε ήδη παρουσιάσει στους Ευρωπαίους συναδέλφους μας μέτρα που μπορούν να ενισχύσουν τον ανταγωνισμό και την οικονομικά αποδοτικότερη λειτουργία των αγορών. Σημειώνουμε την πρόταση μας για υιοθέτηση μηχανισμού για τον εκ των προτέρων περιορισμό της ισχύος των συμμετεχόντων (ex-ante power mitigation mechanism) κατά την υποβολή προσφορών στις χονδρεμπορικές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας. Σε σχέση με το φυσικό αέριο, πέραν της υιοθέτησης ενός μηχανισμού διόρθωσης τιμής, θεωρούμε ότι είναι σημαντική η προσωρινή αναστολή των χρηματοοικονομικών συναλλαγών στους κόμβους διαπραγμάτευσης φυσικού αερίου, ώστε να επιτρέπονται μόνο οι συναλλαγές φυσικής παράδοσης και να περιοριστούν φαινόμενα πιθανής χειραγώγησης της αγοράς. Αν αυτό δεν είναι εφικτό σε υφιστάμενες αγορές, δύναται να υιοθετηθεί μέσω της δημιουργίας ένα νέου Ευρωπαϊκού δείκτη (benchmark) για το φυσικό αέριο, ο οποίος να αντανακλά το σημαντικά αυξημένο μερίδιο του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) έναντι του αερίου μέσω αγωγών.
Δεδομένης της διαδικασίας και του χρόνου λήψης απόφασης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, χρειάζεται να παραμένουμε πάντα σε εγρήγορση για την υιοθέτηση κατάλληλων μέτρων σε εθνικό επίπεδο. Σχετικώς, υπογραμμίζεται ότι η εθνική πρωτοβουλία για την επιβολή στους ηλεκτροπαραγωγούς ειδικής εισφοράς επί των αυξημένων εσόδων, που εφαρμόστηκε το 2022, αρχικώς μέσω ενός ex-post μηχανισμού και αργότερου μέσω ενός ex-ante μηχανισμού, επέτρεψε την ενίσχυση των καταναλωτών και συνέβαλε στην άμβλυνση των επιπτώσεων της ενεργειακής κρίσης. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Επιτροπή αδυνατώντας να διαμορφώσει δική της (top down) πρόταση για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης, οδηγείται στην υιοθέτηση αποτελεσματικών (bottom up) μέτρων που έχουν υιοθετηθεί σε εθνικό επίπεδο. Για το λόγο αυτό, ο ανωτέρω μηχανισμός παρακράτησης μέρους των εσόδων, υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ως ένα μέτρο με ορατά αποτελέσματα προς όφελος των καταναλωτών, αναδεικνύοντάς το ως αποτελεσματικότερο έναντι άλλων μέτρων που εφαρμόστηκαν σε Ευρωπαϊκές χώρες. Αποτελεί πεποίθησή μας ότι τα μέτρα που έχουν εφαρμοστεί και η συνεχής παρακολούθηση και εποπτεία της ενεργειακής αγοράς θα συνεχίσουν να αποδίδουν και να συγκρατούν το ενεργειακό κόστος και την επόμενη χρονιά προς όφελος των καταναλωτών.
Παράλληλα ως Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας αντιλαμβανόμαστε τον ρόλο μας ως δραστήριο φορέα ανάπτυξης και συντονισμού των ενεργειακών/οικονομικών πρωτοβουλιών στη Νοτιο-Ανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο, με αναμφίβολα θετικές επιπτώσεις στην περιφερειακή συνεργασία, πράγμα που γίνεται αντιληπτό και από τους εταίρους μας σε πλήθος Οργανισμών. Επιστέγασμα της αναγνώρισης της εργασίας της Αρχής και των μεθοδικών προσπαθειών της να μεγενθύνει την εμβέλεια της Ελλάδας στα ρυθμιστικά θέματα της ενέργειας σε διεθνές επίπεδο είναι η πρόσφατη ανάληψη από τη ΡΑΕ της Αντιπροεδρίας της Ένωσης Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας της Μεσογείου (MEDREG).
Η Μεσόγειος, εξάλλου, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων αναφορικά με τους ενεργειακούς διαδρόμους ηλεκτρισμού, φυσικού αερίου και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και η ΡΑΕ φροντίζει να έχει λόγο και ρόλο με μέγιστη προτεραιότητα την ενδυνάμωση του Καταναλωτή, τη δρομολόγηση μεταρρυθμίσεων στις αγορές και την επιτάχυνση κρίσιμων επενδύσεων. Η αξιοποίηση των πόρων της Ανατολικής Μεσογείου, η υλοποίηση κρίσιμων υποδομών και των διασυνδέσεων της Ελλάδας με την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο αναμένεται να δημιουργήσουν στέρεες βάσεις για τη γεωπολιτική αναβάθμιση της χώρας και τη μείωση του ενεργειακού κόστους.
Επιπλέον, στο πλαίσιο της προστασίας των συμφερόντων των καταναλωτών και σε συνεργασία με τις Ενώσεις Καταναλωτών, εγκαινιάσαμε πριν από λίγες ημέρες εκστρατεία ενημέρωσης για την Εξοικονόμηση Ενέργειας με στόχο να σταθούμε αρωγοί στους καταναλωτές για να μειώσουν το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας με μικρές αλλαγές στις καθημερινές τους συνήθειες. Η Εκστρατεία Ενημέρωσης (https://www.rae.gr/katanalotes/exoikonomisienergeias/) περιλαμβάνει:
· video που προτείνει στους καταναλωτές εύκολους και γρήγορους τρόπους για να εξοικονομήσουν ενέργεια και χρήματα
· ενημερωτικό φυλλάδιο με συμβουλές εξοικονόμησης ενέργειας στη χρήση ηλεκτρικών συσκευών
· ειδική ιστοσελίδα (ElectricityCostCalculator.gr) όπου οι καταναλωτές μπορούν να υπολογίσουν την ενέργεια (κιλοβατώρες) καθώς και το κόστος χρήσης των οικιακών ηλεκτρικών συσκευών τους.
Η κλιματική ουδετερότητα, η καθαρή ενέργεια και εν γένει η ενημέρωση της κοινωνίας για την εξοικονόμηση ενέργειας, την ενεργειακή μετάβαση και ό,τι συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των πολιτών είναι ζητήματα που απασχολούν τη ΡΑΕ και για τα οποία σχεδιάζονται στοχευμένες δράσεις και δημόσιες παρεμβάσεις για το 2023. Οι δράσεις αυτές αποτελούν συνέχεια ενός πλέγματος δράσεων που εφαρμόστηκε εντός του 2022: Ιδιαιτέρως αναφέρονται οι δημόσιες ανακοινώσεις της Αρχής για τη μεταρρύθμιση των τιμολογίων ηλεκτρικής ενέργειας και την ενίσχυση της διαφάνειας, ως προς τους όρους τους, την επισήμανση της κρατικής επιδότησης και τη διακοπή παραπλανητικών – αθέμιτων διαφημιστικών τακτικών, η ημερίδα που οργάνωσε η ΡΑΕ σε συνεργασία με την ΕΚΠΟΙΖΩ, η ημερίδα με θέμα «Πορεία προς την Κλιματική Ουδετερότητα. Οι Δήμοι της Ελλάδας και της Κύπρου που επελέγησαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και εντάχθηκαν στο πρόγραμμα «100 Κλιματικά Ουδέτερες Πόλεις έως το 2030» στο πλαίσιο της 86ης ΔΕΘ, ο Διαγωνισμός ζωγραφικής στο πλαίσιο της 86ης ΔΕΘ όπου 643 νέοι και νέες «Ζωγράφισαν το Μέλλον τους», η Εβδομάδα Κλιματικής Ουδετερότητας που διοργανώθηκε σε συνεργασία με τον Δήμο Ιωαννιτών στα Ιωάννινα και η δράση ενημέρωσης πολιτών και μαθητών της Σαντορίνης που διοργανώθηκε μαζί με τον Δημοτικό Αθλητικό Πολιτιστικό Περιβαλλοντικό Οργανισμό Σαντορίνης (Δ.Α.Π.Π.Ο.Σ.) για τα ζητήματα της εξοικονόμησης ενέργειας, της καθαρής ενέργειας στα νησιά, της ενεργειακής μετάβασης, της ανάπτυξης των ΑΠΕ και τα οφέλη τους.
Οι Ανεξάρτητες Αρχές είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι της σύγχρονης Δημόσιας Διοίκησης και η αποτελεσματική άσκηση των αρμοδιοτήτων τους διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία των αγορών και την ισόρροπη προστασία του δημοσίου συμφέροντος. Η ενίσχυσή τους είναι θέμα πολιτικής βούλησης. Η κυοφορούμενη ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της ΡΑΕ σε νέους τομείς διαχείρισης των υδάτων και των αποβλήτων, όπως ήδη συμβαίνει σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, οφείλει να γίνει με λεπτομερή σχεδιασμό ώστε να διασφαλίζει την αποτελεσματικότητα της λειτουργία της Αρχής, καθώς αναμένεται να ωφελήσει πολλαπλά τους καταναλωτές.
Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας αναλαμβάνει με πλήρη ευθύνη και ευσυνειδησία τον ρόλο της και υπηρετεί με ακεραιότητα και αποτελεσματικότητα το δημόσιο συμφέρον, προς όφελος των καταναλωτών και της εθνικής οικονομίας.
* Ο κ. Αθανάσιος Δαγούμας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής, Πρόεδρος της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ)
Το άρθρο περιλαμβάνεται στο αφιέρωμα του energypress για τις προκλήσεις, τους φόβους και τις προσδοκίες στον ενεργειακό τομέα το 2023.
