Ποτέ ξανά χωρίς ενεργειακή ασφάλεια

Το πρωινό της Πέμπτης 14 Δεκεμβρίου 2023 στα ειδησεογραφικά πρακτορεία και τις ενημερωτικές ιστοσελίδες κυριαρχούσαν οι ειδήσεις για το Συμβούλιο Κορυφής της ΕΕ και την πιθανή απονομή στην Ουκρανία καθεστώτος υποψήφιας χώρας για ένταξη στην ΕΕ. Ακόμη πιο νωρίς όμως εκείνη την Πέμπτη, δεν είχε ακόμα χαράξει, κυκλοφόρησε η είδηση ότι οι αντιπρόσωποι του Συμβουλίου Υπουργών Ενέργειας και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είχαν καταλήξει σε μια προσωρινή συμφωνία για τη μεταρρύθμιση του σχεδιασμού της ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρισμού. 

Ο νέος σχεδιασμός δεν έχει, ευτυχώς, θεμελιώδεις διαφορές από την υφιστάμενη μορφή της αγοράς ηλεκτρισμού. Δίνει όμως μεγάλη βαρύτητα στην παροχή εργαλείων για τη διασφάλιση των καταναλωτών από φαινόμενα πολύ υψηλών τιμών προωθώντας τα μακροχρόνια συμβόλαια. Δίνει επίσης ιδιαίτερη έμφαση στην επιτάχυνση της διείσδυσης των ανανεώσιμων πηγών αλλά και στη βελτίωση της προστασίας των καταναλωτών στις σχέσεις τους με τους προμηθευτές. 

Αυτό όμως που έχει ξεχωριστή σημασία όχι μόνο για τους συμμετέχοντες στην αγορά αλλά για όλους μας ως πολίτες της Ένωσης και καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας είναι η αναβάθμιση, στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης, της ενεργειακής ασφάλειας στο πεδίο του ηλεκτρισμού. Η ενεργειακή ασφάλεια σε ένα Σύστημα ηλεκτρισμού, εθνικό ή και πανευρωπαϊκό, σημαίνει ότι ο Διαχειριστής Συστήματος έχει κάθε στιγμή στη διάθεσή του όλους τους πόρους και τις πηγές για να αντιμετωπίσει τις εποχιακές αιχμές στη ζήτηση αλλά και τις καθημερινές μεγάλες ανάγκες για ευελιξία που συνεπάγεται η μεγάλη διείσδυση των κυμαινόμενων ανανεώσιμων πηγών. 

Στην Ευρώπη για πολλά χρόνια ήταν επικρατούσα η άποψη ότι την επάρκεια ηλεκτρικής ισχύος, δηλαδή την ασφάλεια εφοδιασμού στον ηλεκτρισμό, μπορεί να τη διασφαλίσει από μόνη της η λειτουργία των βραχυπρόθεσμων χονδρεμπορικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας. Για αυτό και η λειτουργία μιας μακροπρόθεσμης αγοράς διαθέσιμης ισχύος θεωρείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως κρατική ενίσχυση (!) και μόνο κατ’ εξαίρεση επιτρεπόταν. Το θετικό όμως που κομίζει τώρα η μεταρρύθμιση του σχεδιασμού της αγοράς είναι ότι οι αγορές διαθέσιμης ισχύος δεν θα είναι πια μια εξαίρεση αλλά θα μπορούν να είναι ένα δομικό στοιχείο της ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρισμού. Και η διαδικασία έγκρισης της λειτουργίας του θα εξορθολογιστεί και θα απλοποιηθεί κατά πολύ. 

Έπρεπε λοιπόν η Ευρωπαϊκή Ένωση να βιώσει μια βαθιά ενεργειακή κρίση με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία για να θυμηθεί τον ξεχασμένο τρίτο πυλώνα της ευρωπαϊκής στρατηγικής στην ενέργεια. Αυτόν δηλαδή της ενεργειακής ασφάλειας. Μια ασφάλεια που για χρόνια είχε μείνει στη σκιά με τα φώτα της ευρωπαϊκής πολιτικής, αλλά και των περισσότερων εθνικών κυβερνήσεων, να πέφτουν μόνο στη θέσπιση υψηλών ποσοτικών στόχων διείσδυσης των ανανεώσιμων πηγών. Λες και ήταν ποτέ δυνατό να πετύχει το τιτάνιο έργο της ενεργειακής μετάβασης χωρίς να εξασφαλιστεί η επάρκεια ηλεκτρικής ισχύος και ο ενεργειακός εφοδιασμός. Όπως ακριβώς μια κοινωνία και οι πολίτες της χρειάζονται συνθήκες ασφάλειας για να μπορέσουν να αναπτύξουν την προσωπική, κοινωνική και οικονομική δραστηριότητά τους έτσι και το ενεργειακό σύστημα μπορεί να πετύχει την πράσινη μετάβασή του μόνο εάν σε κάθε φάση της μετάβασης είναι κατοχυρωμένη η ενεργειακή ασφάλεια.  

Στη χώρα μας, όπως σχεδόν και στα περισσότερα κράτη-μέλη της ΕΕ, η επιταχυνόμενη διείσδυση των κυμαινόμενων ΑΠΕ σε αυτή τη φάση της ενεργειακής μετάβασης συνεπάγεται ότι οι απαραίτητες πηγές διαθέσιμης ισχύος, όπως οι μονάδες αερίου, τα μεγάλα υδροηλεκτρικά, η αποθήκευση και η απόκριση ζήτησης δεν θα μπορούν να πωλούν μεγάλες ποσότητες ενέργειας αφού η ζήτηση θα καλύπτεται στον μεγαλύτερο βαθμό από φωτοβολταϊκά και αιολικά. Άρα αυτές οι πηγές διαθέσιμης ισχύος ενώ θα είναι απαραίτητες στον Διαχειριστή του Συστήματος για την ομαλή λειτουργία του Συστήματος και την αποφυγή μπλακ-άουτ δεν θα είναι οικονομικά βιώσιμες. Για να λυθεί αυτή η αντίφαση θα πρέπει χωρίς καμία επιπλέον καθυστέρηση να ξεκινήσει από την κυβέρνηση η διαδικασία για τον σχεδιασμό, την έγκριση και τη λειτουργία μιας μακροπρόθεσμης αγοράς διαθέσιμης ισχύος στην Ελλάδα. Αυτό δεν είναι ένα εύκολο έργο και για αυτό χρειάζεται να υπάρχει συστηματικός συντονισμός όλων των αρμόδιων φορέων από το Υπουργείο Ενέργειας με τον άμεσο ορισμό ομάδας έργου και του επικεφαλής της και χρειάζεται επίσης ένα σφιχτό χρονοδιάγραμμα που να οδηγεί στη λειτουργία της αγοράς διαθέσιμης ισχύος το 2025. Από τη μεριά μας, ο Ελληνικός Σύνδεσμος Ανεξάρτητων Εταιρειών Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΑΗ) είναι στη διάθεση της πολιτικής ηγεσίας για να συμβάλουμε με τις δυνάμεις και την τεχνογνωσία του Συνδέσμου και των εταιρειών-μελών του στην ταχεία και αποδοτική διαδικασία δημιουργία της νέας αυτής αγοράς. 

Πέρυσι τέτοιες μέρες δηλώναμε αισιόδοξοι ότι τα θέματα ενεργειακής ασφάλειας θα απασχολούσαν εντατικά την ΕΕ και την ελληνική κυβέρνηση στη διάρκεια του 2023. Ας πούμε ότι αυτή η αισιοδοξία εκπληρώθηκε μερικώς, δηλαδή κατά το ευρωπαϊκό σκέλος. Για το 2024, λοιπόν, το βάρος πέφτει στην πλευρά της ελληνικής κυβέρνησης και θέλουμε να πιστεύουμε ότι του χρόνου τέτοια εποχή θα δηλώνουμε συνολικά αισιόδοξοι για τις ενεργειακές προοπτικές του 2025 —με την αγορά διαθέσιμης ηλεκτρικής ισχύος στην Ελλάδα να βρίσκεται τότε προ της επικείμενης λειτουργίας της. 

* Ο Dr.-Ing. Γιώργος Στάμτσης είναι Γενικός Διευθυντής του ΕΣΑΗ