Η γεωθερμία στην Ελλάδα, προοπτικές και προκλήσεις

(Το παρόν άρθρο γράφεται εν όψει της Διεθνούς Έκθεσης Ενέργειας Ελλάδος 2022 & του 6ου Παγκρήτιου Ενεργειακού Συνεδρίου)

Η γεωθερμική ενέργεια είναι μια ανανεώσιμη πηγή που γεννιέται στο εσωτερικό της γης, δεν εξαρτάται από την τυχαιότητα των καιρικών συνθηκών και υπό όρους βιώσιμης εκμετάλλευσης είναι ενέργεια βάσης, συμβάλλοντας άμεσα στην ενεργειακή ασφάλεια της χώρας μας.  Διαθέτει το μικρότερο αποτύπωμα CO2 μεταξύ άλλων ΑΠΕ και χρησιμοποιείται διεθνώς στην ηλεκτροπαραγωγή, την θέρμανση εγκαταστάσεων και κτιρίων, την αφαλάτωση νερού, θερμοκήπια, ξήρανση προϊόντων, άλλες ήπιες βιομηχανικές χρήσεις και τον ιαματικό τουρισμό.   

Στην Ελλάδα γεωθερμικό δυναμικό ονομάζονται τα γηγενή φυσικά θερμά ρευστά, επιφανειακά ή υπόγεια, και η θερμότητα των γεωλογικών σχηματισμών, που η θερμοκρασία τους (Τ) υπερβαίνει τους 30°C.  Το γεωθερμικό δυναμικό θεωρείται μεταλλευτικό ορυκτό και το δικαίωμα στην έρευνα / εκμετάλλευσή του μισθώνεται από το κράτος αποκλειστικά μετά από διαγωνισμό.

Γειτονικές χώρες όπως η Ιταλία και η Τουρκία έχουν αναπτύξει γεωθερμική ηλεκτροπαραγωγή πάνω από 2,8 GWe, έως το 2021.  Σε άλλες χώρες, λ.χ. στην Βρετανία έχουν ήδη αρχίσει και δοκιμαστικές απολήψεις λιθίου από τα αντλούμενα γεωθερμικά υγρά.  

Αν και η Ελλάδα διαθέτει γεωλογικές δομές που μπορεί να αξιοποιηθούν για παραγωγή γεωθερμικής ηλεκτρικής ή / και θερμικής ενέργειας με χαμηλό κόστος, η μεν έρευνα ξεκίνησε αργά το 1970, η δε αξιοποίησή της παραμένει σε χαμηλά επίπεδα, κυρίως σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις.  Οι προσπάθειες ηλεκτροπαραγωγής από την ΔΕΗ ξεκίνησαν το 1984 και ατυχώς πάγωσαν στα μέσα της των 90ς.   

Έως σήμερα, η παραγόμενη γεωθερμική ενέργεια εντοπίζεται σε εφαρμογές του πρωτογενούς τομέα, κυρίως στην Κεντρική – Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, αποσπασματικά δε σε νησιά του ΒΑ Αιγαίου.  Σε εξέλιξη βρίσκεται η προσπάθεια τηλεθέρμανσης από γεωθερμία στην Αλεξανδρούπολη.  

Στην Ελλάδα, το πλαίσιο της γεωθερμίας περιγράφεται στον ν.4602/2019 (ΦΕΚ A’ 45).  Για την υλοποίηση του νόμου, τo ΥΠΕΝ εξέδωσε ήδη δύο σημαντικές υπουργικές αποφάσεις (ΥΑ)  που αφορούν στον νέο κανονισμό γεωθερμικών εργασιών (ΦΕΚ Β’ 1960, 2021) και στους όρους και διαδικασία εκμίσθωσης δικαιωμάτων έρευνας, εκμετάλλευσης και διαχείρισης σε γεωθερμικά πεδία εθνικού ενδιαφέροντος (T>90οC) και μη χαρακτηρισμένων περιοχών (ΦΕΚ Β’ 1460, 2022).  Αντίστοιχη ΥΑ για τα γεωθερμικά πεδία τοπικού ενδιαφέροντος (90οC > T >30οC) και τις περιοχές γεωθερμικού ενδιαφέροντος βρίσκεται σε τελικό στάδιο επεξεργασίας.  Οι εκδοθείσες ΥΑ ενσωματώνουν καινοτόμες ρυθμίσεις για την έντεχνη, ασφαλή, περιβαλλοντικά ορθή και βιώσιμη εκμετάλλευση του γεωθερμικού δυναμικού, την διαφάνεια των διαγωνιστικών διαδικασιών, την ορθολογική κοστολόγηση των προτάσεων των υποψηφίων, τον ανταγωνιστικό διάλογο για την επίτευξη του βέλτιστου αποτελέσματος και τη ασφάλεια δικαίου των συμβαλλομένων.  

Με την έκδοση των ως άνω 2 αποφάσεων, το ΥΠΕΝ θα διερευνήσει μη χαρακτηρισμένες περιοχές, που με γεωθερμικά αλλά και κριτήρια κοινωνικής αποδοχής θεωρούνται κατάλληλες ως αντικείμενο διεθνούς διαγωνισμού μίσθωσης δικαιωμάτων έρευνας, εκμετάλλευσης και διαχείρισης γεωθερμικού δυναμικού με στόχο την ηλεκτροπαραγωγή. 

Στην χώρα μας οι μόνες εν ενεργεία συμβάσεις αφορούν σε έρευνα γεωθερμικού δυναμικού, συνομολογήθηκαν δε μεταξύ ΥΠΕΝ και ΔΕΗ Ανανεώσιμες Μ.Α.Ε. το 2011, ως συνέχεια των μισθώσεων της ΔΕΗ στην Μήλο – Κίμωλο, Νίσυρο, Λέσβο και τα Μέθανα.   Υπάρχουν επίσης περιοχές που διαθέτουν πιθανότητες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, όπως λ.χ. η Σπερχειάδα, το Σουσάκι, Χίος, η Σαμοθράκη, το δέλτα του Νέστου, κλπ.   

Σύμφωνα με μελέτες, η Μήλος με την Νίσυρο έχουν δυναμικό ηλεκτροπαραγωγής που ίσως  ξεπερνά τα 200 MWe.  Ενώ στο σύνολο της χώρας το δυναμικό ηλεκτροπαραγωγής μπορεί να φτάνει το 1 GWe, το θερμικό δυναμικό να ξεπερνά τα 2,5 GWth, εκτιμάται πως λιγότερο από το 1% του βεβαιωμένου γεωθερμικού δυναμικού έχει αξιοποιηθεί, (ενδεικτικά Mendrinos et al, 2010; Fytikas et al, 2005; Andritsos et al, 2010).  Σημειώνεται ότι η Τουρκία εκμεταλλεύεται για παραγωγή ενέργειας τα ίδια γεωλογικά συστήματα που διέρχονται κοντά από νησιά όπως η Λέσβος, η Νίσυρος και η Ικαρία με εξαιρετικά αποτελέσματα (Mertoglu et al, 2019).     

Επίσης αναπτύσσεται διεθνώς η χρήση γεωθερμικών αντλιών θερμότητας ή αλλιώς ενεργειακά συστήματα θέρμανσης ή ψύξης χώρων που εκμεταλλεύονται την θερμοχωρητικότητα επιφανειακών ή υπογείων στρωμάτων υπεδάφους και νερού με θερμοκρασία Τ< 30οC.  Αν και η εξοικονομούμενη ενέργεια σύμφωνα με μελέτες του ΚΑΠΕ είναι σημαντική, μόλις τα τελευταία χρόνια η υιοθέτησή τους στην Ελλάδα αρχίζει να επιταχύνεται και να αγγίζει τα 175 MWth (Papachristou et al, 2021).   Αλλού, η εγκατάστασή τους ενισχύεται είτε άμεσα με κρατικές επιδοτήσεις (λ.χ.  Γερμανία), είτε μέσω φορολογικών κινήτρων (λ.χ. ΗΠΑ, πρόγραμμα Energy Star).  

Η γεωθερμική ηλεκτροπαραγωγή απαιτεί εμπροσθοβαρώς, σε σχέση με άλλες ΑΠΕ, περισσότερο χρόνο και χρήμα (CAPEX) για την έρευνα των γεωλογικών συνθηκών και την πιστοποίηση της διαθέσιμης ισχύος.  Η πολιτεία οφείλει να αντιρροπήσει τα παραπάνω , λ.χ. στο στάδιο της σύνδεσης και της αδειοδότησης λειτουργίας, δίνοντας προτεραιότητα σε αιτήσεις γεωθερμικών σταθμών βάσης, ή με απευθείας επιχορήγηση, επιστρεπτέα ή μη, (Karytsas et al, 2022), ως κίνητρο για την ανάπτυξη των ειδικών αυτών έργων, ειδικά σε παραμεθόριες και νησιωτικές περιοχές.     

Η υφιστάμενη ενεργειακή κρίση δείχνει ξανά την ανάγκη για ενεργειακή ασφάλεια, η οποία συνδυάζεται με τους στόχους του ΕΣΕΚ 2030 για την μείωση του παραγόμενου CO2, την ενεργειακή αποδοτικότητα, την εξοικονόμηση πόρων και την βιώσιμη ανάπτυξη.  Η γεωθερμία ως ενέργεια βάσης, πέραν από την ασφάλεια, μπορεί να δώσει σημαντικές ευκαιρίες τοπικής βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και διαφοροποίησης των προϊόντων.   

Είναι χρέος μας να στηριχθεί η ανάπτυξη της γεωθερμίας και των ενεργειακών συστημάτων θέρμανσης ή ψύξης και να τις προβάλουμε, ακόμη και στους πλέον δύσπιστους, ως λύση σύγχρονη, περιβαλλοντικά ασφαλή και οικονομικά συμφέρουσα σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.  

Βιβλιογραφία

• Andritsos, N., Arvanitis, A., Papachristou, M., Fytikas, M., Dalambakis, P.: Geothermal activities in Greece during 2005 -2009, Proc. World Geothermal Congress 2010, Bali Indonesia, 2010.
• Fytikas, Μ., Αndritsos, Ν., Dalabakis, P., and Kolios, N.: Greek Geothermal Update 2000-2004, Proc. World Geothermal Congress-2005, Antalya, Turkey, 2005.
• Karytsas, S.; Mendrinos, D.; Oikonomou, T.I.; Choropanitis, I.; Kujbus, A.; Karytsas, C. Examining the Development of a Geothermal Risk Mitigation Scheme in Greece. Clean Technol. 2022, 4, 356–376. https://doi.org/10.3390/cleantechnol4020021.
• Mendrinos, D., Choropanitis, I., Polyzou, O., Karytsas, C.: Exploring for geothermal resources in Greece, Geothermics, V. 39, p.p. 124–137, Elsevier, 2010
• Mertoglu, O., Simsek, S., Basarir, N., Paksoy, H.: Geothermal Energy Use, Country Update for Turkey, Proc. European Geothermal Congress 2019, Den Haag, The Netherlands, 11-14 June 2019.
• Papachristou, M., Dalambakis, P., Arvanitis, A., Mendrinos, D., Andritsos, N.: Geothermal developments in Greece – Country update 2015-2020, Proceedings World Geothermal Congress 2020+1, Reykjavik, Iceland, April - October 2021.

*Ο Δρ. Γεώργιος Τσιφουτίδης είναι Αν. Προϊστάμενος στο Τμήμα Γεωθερμίας του ΥΠΕΝ